ارزيابي آسيب پذيري جهت كاهش ريسك مخاطرات محيط زيست با استفاده از خدمات اكوسيستمي، مطالعه موردي استان البرز

سابقه و هدف : شناسايي كامل مخاطرات و اولويت بندي آنها در جهت عدم آسيب بيني از اولين گامهاي مديريت محيط زيست مي باشد. تعريف يك سيستم جامع از شاخصهاي موثر در ايجاد يا تشديد مخاطرات محيط زيست كه قابل ارزيابي، درك و ارزشيابي باشد ضروري است. اين سيستم جامع مي تواند اطلاعات سطح بندي شده را در سطوح مختلف تصميم گيري و برنامه ريزي تامين كند. تحقيق حاضر با هدف اولويت بندي، پهنه بندي و ارزيابي آسيب پذيري جهت كاهش مخاطرات محيط زيست انجام گرفته است.  مواد و روش ها: با استفاده از مطالعات كتابخانه اي، اسناد فرادستي ، مطالعات آمايش سرزمين، مطالعات منطقه اي و همچنين از طريق نشست هاي تخصصي با سازمانهاي مختلف ليست اوليه مخاطرات زيست محيطي تهيه شد. اين ليست شامل تمامي عواملي است كه به طور بالفعل يا بالقوه قابليت تبديل به مخاطره دارند. اين ليست در جلسات تخصصي با حضورنمايندگان سازمانهاي دولتي و غيردولتي و با استفاده از شاخصهاي متعدد غربال و نهايي شد. سپس با استفاده از روش تصميم گيري چند معياره تلفيقي آنتروپي تاپسيس اولويت بندي مخاطرات محيط زيست صورت گرفت. از بين ليست مخاطرات متعدد مواردي شامل توسعه خارج از توان زيستي، فرسايش آبي، آتش سوزي، تغيير كاربري اراضي و آسيب پذيري تنوع زيستي داراي اولويت شناخته شد. در هريك از اولويتهاي شناخته شده با توجه به شاخصهاي متعدد تاثيرگذار در ايجاد هر يك از اين مخاطرات ، پهنه بندي آسيب پذيري صورت گرفت و درنهايت با استفاده از تركيب خطي وزن دار نقشه آسيب پذيري استان البرز به دست آمد. نتايج و بحث: نتايج اين تحقيق نشان مي دهد كه تغيير كاربري اراضي مهمترين خطر محيط زيستي است كه به واسطه گسترش شديد مناطق شهري و روستايي و تخريب باغهاي شهري صورت گرفته است. همچنين بخشي از زيستگاههاي مطلوب تنوع زيستي تحت مديريت حفاظت قرار ندارند كه اين امر موجب كاهش تنوع زيستي در زيستگاههاي مطلوب مي شود. از طرفي خطر فرسايش خصوصا در مناطق پرشيب شمالي كه از لحاظ تنوع زيستي غني هستند موجب تخريب پوشش گياهي خصوصا مرتعي و نيز آب شويي خاك سطحي و ايجاد رسوب خواهد شد. در دشتهاي جنوب استان به دليل عدم تناسب توسعه صنعتي با ظرفيت و توان اكولوژيكي خطر تجمع و افزايش آلودگيها و گردو غبار وجود دارد. همچنين استان البرز در مناطق شمال غربي و شرقي از احتمال وقوع آتش سوزي برخوردار است . اين مناطق بيشتر در محدوده مناطق تحت مديريت حفاظت قرار دارند كه لزوم توجه جدي را مي طلبد. در كل نتايج نشان مي دهد كه كيفيت محيط اكولوژيكي استان البرز در سال هاي اخير به طور معني داري در نتيجه فعاليت هاي انساني، مانند ساخت و ساز كارخانه ها و شهرك هاي صنعتي متعدد، فرسايش و تخريب خاك، خشكسالي و افت سفره هاي آب زيرزميني، از دست دادن منابع آبي در دسترس، الگوهاي كشت نادرست، افزايش جمعيت ناشي از مهاجرت از ديگر استان هاي كشور  و تغييرات اقليمي كاهش يافته است. نتايج آسيب پذيري نشان مي دهد كه فشار بسيار زيادي بر استفاده پايدار از محيط زيست توسط متغيرهاي انساني تاثيرگذار ايجاد شده است.  نتيجه گيري: مخاطرات محيط زيست استان البرز تهديد بزرگي در جهت تخريب و رو به زوال گذاشتن منابع و خدمات اكوسيستمي است كه مي بايست آن را كنترل و پيشگيري نمود. شناخت كامل از فرآيند هاي گذشته و تحليل مكاني وقوع مخاطرات در تعيين استراتژيهاي حفاظتي براي پهنه هاي آسيب پذير كمك مي كند.