ارزيابي و ارزش‌گذاري اقتصادي خدمات اكوسيستمي پارك‌هاي مشهد

سابقه و هدف: توسعه شهري و شهرنشيني، اصلي‌ترين دليل تغييرات جهاني اكوسيستم‌‌ها است ولي از طرفي اگرواكوسيستم‌هاي مناطق شهري، با تامين خدمات اكوسيستمي با‌ارزش و پرتقاضا، رفاه جامعه بشري را فراهم مي‌آورند. درك خدمات اكوسيستمي و در نظر داشتن ارزش‌گذاري آنها در مديريت شهري براي جامعه كنوني و نسل آينده ضروري است. مواد و روش‌ها: پژوهشي در سال 1394 در سطح پارك‌هاي مشهد به منظور ارزيابي و ارزش‌گذاري اقتصادي خدمات اكوسيستمي پارك‌هاي عمومي مشهد انجام شد. به منظور ارزيابي برخي خدمات تنظيمي همچون ترسيب كربن، توليد اكسيژن و پالايش آلاينده‌ها، برداشت اطلاعات پوشش گياهي پارك‌ها در قالب پلات‌هايي صورت گرفت و وارد نرم‌افزار «آي تري»1 شد و ارزش‌گذاري ريالي آنها با توجه به نرخ ماليات گازها در سطوح بين‌المللي و هزينه‌هاي اجتماعي آنها برآورد شد. براي ارزيابي خدماتي همچون نقش تنوع در بروز چشم‌انداز، ذخيره آب، تشكيل خاك، كنترل بيولوژيك و خدمات فرهنگي پرسش‌نامه‌هايي با شيوه آزمون انتخاب طراحي شد و متوسط تمايل به پرداخت كارشناسان فضاي سبز به سبب سطح اطلاعات، تحصيلات و منسجم بودن جمعيت مورد بررسي، براي اين خدمات تجزيه‌و‌تحليل شد. نتايج و بحث: پوشش درختان در پارك‌هاي مشهد 41/6 درصد بود. سه گونه غالب شامل افرا (17/4 درصد)، چنار (15/6 درصد) و اقاقيا (11/7 درصد) بودند. با توجه به بيشتر بودن درختان جوان پارك‌ها، بيشتر خدمات اكوسيستمي از درختان جوان منشاء مي‌گرفت. بخش عمده گونه‌ها غيربومي بودند: 44/1 درصد منشاء آمريكاي شمالي و 15/9 درصد منشاء آسيايي داشتند. ميزان ترسيب ناخالص كربن درختان 1/03878 تن در هكتار به ازاي هر سال بود كه سهم عمده آن مربوط به گونه چنار بود. توليد اكسيژن 0/24656 تن در هكتار به ازاي هر سال و موجودي كربن (ذخيره كربن) در كالبد پارك‌هاي شهري 22/769 تن در هكتار محاسبه شد. پالايش آلاينده‌ها در يك سال و به ازاي هر هكتار 0/041 تن گزارش شد، ارزش خدمات تنظيمي (ترسيب، توليد اكسيژن و پالايش آلاينده‌‌هاي شهري) در پارك‌هاي مشهد معادل 4 ميليون ريال به ازاي هر هكتار در سال نشان داده شد. ذخيره كربن پارك هاي شهر مشهد نيز معادل 61 ميليون ريال به ازاي هر هكتار ارزش‌گذاري شد. از آنجا كه اتمسفر مخزن عظيمي از اكسيژن است، اين گاز در ارزش‌گذاري ريالي منظور نشد. اكسيژن توليدشده در كل پارك‌هاي مشهد290 تن مي باشد كه اين ميزان نياز سالانه 115 نفر را تامين مي‌كند. غناي گونه‌اي پارك‌هاي مشهد با 38 گونه ارزشي معادل 22 ميليون ريال داشت. مجموع ارزش خدمات تنظيمي (تنوع، ذخيره آب، تشكيل خاك، كنترل بيولوژيك و خدمات فرهنگي) منفي شدند و از بين اين خدمات كارشناسان پاسخ‌گو تنها براي خدمات فرهنگي و ذخيره آب تمايل به پرداخت هزينه‌اي معادل 364 ميليون ريال به ازاي هر هكتار در سال داشتند، كه از اين ميزان 240 ميليون ارزش خدمات فرهنگي و 133 هزار ريال ارزش خدمت ذخيره آب بود. براي بقيه خدمات تمايلي به پرداخت هزينه وجود نداشت و كارشناسان پرداخت اين هزينه‌ها را از وظايف خود شهرداري مي‌دانستند. نتيجه‌گيري: خدمات ارائه‌شده توسط پارك‌هاي مشهد بخشي از موهبت‌هاي طبيعي است و از اين‌رو بايد بودجه‌هاي بيشتري براي حفظ اين سرمايه‌هاي گرانقدر برنامه‌ريزي و صرف شود.