آينده‌پژوهي بهره وري انرژي در توليد گندم آبي در حاشيه شرقي درياچه اروميه

سابقه و هدف: در همه كشورها، توليد هاي كشاورزي وابستگي شديدي به انرژي بويژه سوخت هاي فسيلي دارد. حدود 10 تا 20 درصد از كلّ انرژي مصرفي در كشورهاي پيشرفته جهان صرف توليد غذا مي شود. استفاده كارا از انرژي در بخش كشاورزي يكي از الزامات اساسي در گسترش كشاورزي پايدار بشمار مي رود، چون افزايش كارآيي انرژي موجب حفظ سوخت هاي فسيلي و كاهش آلودگي هاي هوا مي شود. نامشخّص بودن ميزان بهره ‏وري انرژي در توليد گندم در حاشيه درياچه اروميه از يك طرف و بروز بحران انرژي در سطح جهاني و ضرورت مصرف هدفمند انرژي در توليد محصول هاي كشاورزي از طرف ديگر، پژوهش در زمينه تحليل بهره ‏وري انرژي در توليد گندم را ضروري مي نمايد؛ بنابراين پژوهش حاضر با هدف ارزيابي و آينده ‏ پژوهي سنجه هاي انرژي شامل انرژي خالص، كارآيي انرژي، انرژي ويژه و بهره وري انرژي و بيان راهكارهاي مناسب براي بهبود يا پيشرفت سنجه هاي انرژي در توليد گندم انجام شد. مواد و روش‏ ها: در اين پژوهش، بهره وري انرژي در دو سيستم خاك‌ورزي حفاظتي و مرسوم در توليد گندم در حاشيه درياچه اروميه در دو سال زراعي با اندازه گيري و گرد آوري داده هاي لازم، ارزيابي شد. سنجه هاي انرژي خالص، كارآيي انرژي، انرژي ويژه و بهره وري انرژي در توليد گندم تعيين گرديد. با توجه به شرايط فعلي درياچه اروميّه، منبع هاي آب در حوضۀ اين درياچه محدود بوده و ارزش آب آبياري افزون بر جنبۀ اقتصادي از رويكرد محيطزيست‌ نيز قابل توجّه است. بنابراين براي بازسازي شرايط مصرف انرژي در آينده براي توليد منطقه‌اي گندم از سناريوهاي مديريت آبياري بعنوان شيوه آينده‌‌پژوهي استفاده گرديد. سناريوهاي مديريت آبياري شامل سه شرايط كم‌آبياري، آبياري كامل و بيش‌آبياري مزرعه هاي گندم بود. h2 نتايج و بحث: بهره وري انرژي با كاربرد خاك‌ورزي حفاظتي و مرسوم بترتيب 210 و 170 گرم بر مگاژول به دست آمد. سناريوهاي آينده‌‌پژوهي مديريت آبياري شامل سه شرايط كم‌آبياري، آبياري كامل و بيش‌آبياري مزرعه هاي گندم بود. ميزان انرژي مصرفي براي توليد گندم با سناريوهاي گروه اول (آبياري كامل و بيش‌آبياري) و دوم (كم‌آبياري) بترتيب 18.5 و 17.7 گيگاژول در هكتار بود. ميزان انرژي توليدي دانه گندم با سناريوهاي گروه اول و دوم بترتيب 67.5 و 31.8 گيگاژول در هكتار بود. ميانگين كارآيي انرژي در توليد دانه با گروه‌هاي اول و دوم به ترتيب 3.7 و 1.8 و بهره‌وري انرژي بترتيب 253 و 125 گرم بر مگاژول بود. استفاده از دستگاه هاي كم‌وزن، انتخاب مقدار مناسب بذر، پييشرفت بهره‌وري مصرف كود و آب، مي تواند راهكارهاي مؤثر براي افزايش بهره وري مصرف انرژي در توليد گندم آبي در شمال غرب كشور باشد. نتيجه ‏گيري: يافته ها نشان داد از رويكرد سنجه‌هاي انرژي، استفاده از سيستم خاك‌ ورزي حفاظتي نسبت به خاك‌ورزي مرسوم در توليد دانه گندم ارجحيت دارد. هرچند در موارد متعدد تفاوت آماري سنجه هاي انرژي در توليد محصول معني‌دار نبود. بنظر مي رسد اجراي مناسب و درست عمليات خاك‌ورزي حفاظتي با انتخاب مناسب ادوات و تجهيز هاي موجب بهبودي سنجه‌هاي انرژي در توليد گندم شود.