ارزيابي كيفيت آب زيرزميني دشت سيدانفاروق براي هدف هاي آبياري و شرب

سابقه و هدف مطالعه كيفيت آب‌هاي زيرزميني يكي از ابزارهاي مهم براي توسعه پايدار در هر منطقه‌اي مي‌باشد و اطلاعات تعيين كننده‌اي را براي مديريت آب در بخش‌هاي مختلف فراهم مي‌كند. در سال هاي اخير برداشت بي‌رويه آب از آبخوان‌هاي كشور سبب كاهش كيفيت آب زيرزميني در بيشتر دشت‌ها شده‌است. اين تحقيق به منظور بررسي كيفيت آب زيرزميني دشت سيدان-فاروق براي مصرف هاي كشاورزي، شرب و همچنين پهنه‌بندي برخي پارامترهاي شيميايي موثر در اين دو بخش انجام شد. مواد و روش‌ها در اين پژوهش از نتايج يك دوره آناليز شيميايي مربوط به ۱۲ حلقه چاه در سال ۱۳۹۵ استفاده شد. ابتدا تيپ و رخساره هيدروژئوشيميايي آب زيرزميني تعيين شد. سپس عامل هاي كنترل‌كننده شيمي آب زيرزميني با استفاده از نمودار گيبس و نمودار Ca+Mg در برابر SO۴+HCO۳ تعيين شد. به منظور طبقه‌بندي آب براي آبياري از هدايت الكتريكي (EC)، نسبت جذب سديم (SAR)، درصد سديم محلول، نسبت منيزيم، نسبت خورندگي و انديس نفوذپذيري استفاده شد. سپس نقشه پهنه‌بندي برخي از پارامتر مهم در بخش آبياري تهيه‌شد. براي طبقه‌بندي آب براي شرب، ابتدا پارامترهاي شيميايي با دستورالعمل‌هاي سازمان بهداشت جهاني(WHO) مقايسه شد. در مرحله بعد برخي از پارامترهاي مهم در بخش شرب نظير كل مواد جامد محلول، سختي كل، غلظت يون كلريد با استانداردهاي موجود مقايسه و تاثير آن ها بر سلامت انسان بحث شد. سپس نقشه پهنه‌بندي اين پارامتر براي دشت مورد مطالعه تهيه گرديد. در نهايت كيفيت آب با استفاده از دياگرام شولر مورد ارزيابي قرار گرفت. نتايج و بحث الگوي پراكندگي نمونه‌ها در دياگرام درو، نشان از تمايل برخي از نمونه‌هاي آب براي رسيدن به انتهاي سيكل تكاملي هيدروژئوشيميايي دارد. بطوريكه در فاصله كوتاهي از تيپ بي‌كربناته به تيپ كلريده تغيير كرده‌است. براساس نمودار گيبس و نمودار Ca+Mg در برابر SO۴+HCO۳ واكنش‌آب-سنگ و هوازدگي كاني‌هاي كربناته عامل اصلي در تغيير كيفيت شيمي آب زيرزميني دشت مي‌باشد. باتوجه به ميزان SAR تمام نمونه‌ها در رده عالي قرار گرفتند كه براي آبياري مناسب مي‌باشند و هيچ خطري مبني بر قليايي شدن خاك وجود ندارد. درحالي كه به لحاظ شوري (EC) در بخش كشاورزي قابل قبول مي‌باشند. براساس ميزان درصد سديم، نمونه‌ها در رده عالي تا خوب قرار مي‌گيرند كه براي آبياري مناسب مي‌باشند. براساس انديس نفوذپذيري بجز يك نمونه، همه نمونه‌ها داراي كيفيت خوب براي آبياري مي‌باشند و نفوذپذيري خاك را تغيير نمي‌دهند. در بيشتر نمونه‌ها ميزان نسبت منيزيم كمتر از ۵۰ مي‌باشد كه براي آبياري مناسب هستند. مقايسه پارامترهاي شيميايي با دستورالعمل‌ WHO نشان داد كه هيچ كدام از پارامترها از حد مجاز تجاوز نمي‌كند. مقايسه TDS و كلريد نمونه‌ها با ديگر استانداردهاي موجود نشان داد تنها يك نمونه جزء آب‌هاي لب شور بوده و مناسب شرب نمي‌باشد. براساس ميزان سختي، آب‌ زيرزميني دشت مورد مطالعه جزء آب هاي با سختي بالا طبقه‌بندي مي‌شود. باتوجه به دياگرام شولر، كيفيت آب دشت مورد مطالعه در رده خوب قرار مي‌گيرد. نتيجه‌گيري براساس نتايج هيدروژئوشيميايي، واكنش‌آب-سنگ و هوازدگي كاني‌هاي كربناته عامل اصلي در تغيير شيمي آب مي‌باشد. از آنجائي كه بيشتر سنگ‌هاي تغذيه كننده آبخوان مورد مطالعه آهكي هستند غالب بودن يون‌هاي كلسيم و بي‌كربنات در آب زيرزميني بديهي بنظر مي‌رسد. بجز چاه هايي كه نفوذ آب شور در آن ها محتمل بنظر مي‌رسد در همه نمونه‌ها، پارامترهايي نظير خطر شوري، SAR، سديم محلول و انديس نفوذپذيري قابل قبول براي كشاورزي مي‌باشند و هيچ خطري مبني بر قليايي شدن خاك وجود ندارد. تغذيه آبخوان توسط سنگ هاي آهكي-دولوميتي و دولوميتي در برخي از منطقه ها سبب افزايش نسبت منيزيم در حدود ۴۰ درصد از نمونه‌ها و افزايش سختي آب‌ زيرزميني شده است. هيچ كدام از پارامترهاي شيميايي از حد مجاز WHO تجاوز نكردند و نمودار شولر كيفيت آب دشت را در رده خوب طبقه‌بندي مي‌كند.