ساختارهاي اقتصادي اجتماعي باغ‌كشت‌ها و اثر‌هاي آن بر تنوع‌زيستي گونه‌هاي كشاورزي: مطالعه موردي: شهرستان خلخال، استان اردبيل

سابقه و هدف تنوع‌زيستي شامل گستره‌ي وسيعي از تنوع ژنتيكي، تنوع درون‌گونه‌اي و تنوع بوم نظام‌هاست. حفاظت از تنوع‌زيستي كشاورزي ‌بعنوان يكي از ميراث‌هاي ناملموس طبيعي جايگاه مهمي در ارتقاي پايداري بوم نظام‌هاي كشاورزي دارد. در اين راستا، توسعه و حفاظت از باغ‌كشت‌ها ‌بعنوان سيستم‌هاي توليدي حفاظت كننده از تنوع در بخش كشاورزي اهميت اساسي دارد. به‌گونه‌اي كه غناي گونه‌اي باغ‌كشت‌ها، آن‌ها را به مكاني مناسب براي حفاظت درون جا تبديل كرده است. بر اين اساس در اين تحقيق وضعيت باغ‌كشت‌هاي شهرستان خلخال از طريق بررسي سنجه هاي تنوع‌زيستي و عامل هاي موثر بر آن در باغ‌كشت‌ها مانند عامل هاي اقتصادي –اجتماعي ارزيابي گرديد. مواد و روش ها ‌به منظور بررسي تنوع‌زيستي باغ‌كشت‌ها در منظقه مورد مطالعه درشهرستان خلخال و همچنين با توجه به جمعيت روستاها هفت روستا با استفاده از روش نمونه‌گيري خوشه‌اي تصادفي انتخاب شدند.سپس اطلاعات مربوط به باغ‌كشت‌هاي هفت روستا در قالب پرسشنامه و ب‌صورت مصاحبه ي رودررو با ۱۵۰ كشاورز و مشاهده‌ي مستقيم باغ‌كشت‌ها در تابستان سال ۱۳۹۵ جمع‌آوري شد. به منظور تجزيه‌وتحليل داده‌هاي جمع‌آوري‌شده، ابتدا نسبت به استخراج داده‌ها و اطلاعات لازم از پرسشنامه ها اقدام و پس از انجام پردازش هاي لازم، داده‌هاي كمي و كدگذاري داده‌هاي كيفي، داده‌ها وارد نرم‌افزار Excel گرديد. سپس با استفاده از نرم‌افزار SPSS۲۳ همبستگي پيرسون (بين داده‌هاي كمي با يكديگر)، همبستگي اسپيرمن (براي داده‌هاي كيفي و كمي) ، آزمون رگرسيون و آزمون تحليل خوشه‌اي و همچنين درصد فراواني و ميانگين مربوط به هر يك از متغيرها محاسبه شد. نتايج و بحث بنابر نتايج به‌دست آمده روستاي مجره با ۶۱ گونه داراي بيشترين غناي گونه‌اي و روستاي قزل درق با ۳۱ گونه داراي كمترين غنا بود. نتايج نشان داد تفاوت معناداري بين روستاها از لحاظ سنجه شانون وينر وجود ندارد، روستاي گوران سراب با ۹۹/۱ بيشترين و روستاي لنبر با ۱۱/۱ كمترين ميزان سنجه شانون را دارد و ميانگين كل سنجه شانون وينر ۵۷/۱ به دست آمد. نتايج همچنين نشان داد كه ۵۷ درصد از باغ‌كشت‌داران درآمد اصلي خود را از ديگر بخش ها تامين مي كنند و كشاورزان از باغداري و زنبورداري داري هيچ درآمدي نبودند. همچنين با افزايش درآمد از ديگر بخش‌ها، تمايل سرپرست خانوار به باغ‌كشت داري كاهش مي يابد. نتايج نشان داد عامل هاي اقتصادي – اجتماعي و ويژگي هاي باغ‌كشت‌ها مي‌توانند ‌بعنوان عامل هاي تاثيرگذار بر روي تنوع‌زيستي باغ‌كشت‌ها و سنجه هاي تنوع‌زيستي عمل كنند؛ ‌بطوري‌كه در تحقيق حاضر، بين عامل هاي اقتصادي -اجتماعي مانند سن، سطح تحصيلات، تعداد اعضا خانوار، ميزان مشاركت زنان، سال‌هاي تجربه در باغ‌كشت‌داري، ساعت هاي كار در باغ‌كشت و ميزان اطلاع از ويژگي هاي گونه هاي كشت‌ شده، و افزايش سنجه هاي تنوع‌زيستي رابطه معني داري وجود داشت. همچنين برخي از ويژگي هاي باغ‌كشت مانند مساحت باغ‌كشت، دارا بودن گياهان اهلي‌شده و كم بودن فاصله با مركز فروش بر افزايش سنجه هاي تنوع ريستي تاثير مثبت داشته است. نتيجه گيري نظر به نتايج تحقيق، موارد زير براي ارتقاي وضعيت تنوع‌زيستي در باغ‌كشت‌ها اقدام هاي آموزشي و آگاهي بخشي ، اقتصادي مانند ايجاد بازارهاي خاص فروش، حمايتي و ترويجي مانند برندسازي براي اين محصول ها و طراحي سيستم هاي مناسب آبياري براي باغ‌كشت‌داران پيشنهاد گرديد.