تأثير مصرف كمپوست زباله و لجن فاضلاب شهري بر زيست‌فراهمي عناصر غذايي موجود در خاك در كشت پياز

سابقه و هدف روند رو به افزايش تخريب منابع آب، خاك و محيط‌زيست در اثر كاربرد بي‌رويه مواد شيميايي موجب ترغيب پژوهشگران به كشاورزي ارگانيك در سال هاي اخير شده است. باوجود همه اثرات مثبتي كه در ارتباط با مصرف كمپوست زباله شهري و لجن فاضلاب بر روي ويژگي هاي فيزيكي و شيميايي خاك مطرح است، هنوز در اين رابطه نگراني هاي زيادي ازنظر مسائل زيست محيطي و سلامت وجود دارد. لذا هدف از اين پژوهش بررسي تاثير مقادير مختلف كودهاي آلي كمپوست زباله شهري و لجن فاضلاب در خاك و گياه دركشت پياز پس از ۵ سال در كرت‌هاي ثابت به لحاظ تجمع عناصر سنگين در خاك و گياه مي‌باشد. مواد و روش‌ها اين تحقيق در كرت هاي ثابت (ابعاد هر كرت ۴۰ مترمربع)، در ايستگاه تحقيقاتي آبياري و زهكشي رودشت اصفهان با چهار تيمار كود آلي كمپوست زباله‌ شهري و كود لجن فاضلاب به همراه تيمار شاهد در قالب يك طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار و پنج سال متوالي انجام شد. تيمارها عبارت بودند از: الف- بدون كاربرد هيچ‌گونه كود آلي در طول دوره‌هاي آزمايش (شاهد). ب- تيمار ۲۵ تن در هر هكتار كود كمپوست زباله شهري. ج- تيمار ۵۰ تن در هكتار كود كمپوست زباله شهري. د- تيمار ۱۵ تن در هكتار لجن فاضلاب. ه- تيمار ۳۰ تن در هكتار لجن فاضلاب. نتايج و بحث كاربرد كمپوست زباله شهري و لجن فاضلاب در خاك سبب افزايش ماده آلي خاك شد. از سوي ديگر مصرف اين تيمارهاي كودي به ويژه در سطوح بالاتر، غلظت عناصر غذايي موردنياز گياه در خاك ازجمله فسفر، پتاسيم، روي، مس، منگنز و آهن قابل‌استفاده، را افزايش داد. مصرف اين مواد آلي در مرحله اول تاثيري برافزايش ميزان عناصر سنگين سرب و كادميوم در خاك نداشت؛ اما مصرف چندين سال متوالي كمپوست زباله (تيمار۵۰ تن در هكتار) در مرحله دوم، باعث افزايش سرب قابل‌جذب در خاك شد. هم‌چنين مصرف سطوح مختلف كودهاي آلي باعث افزايش معني‌دار در عناصر غذايي موجود در اندام هوايي گياه پياز شامل نيتروژن، فسفر و پتاسيم و همچنين عناصر ريزمغذي آهن، روي، مس و منگنز شد. بيشترين ميزان عناصر غذايي اندازه‌گيري‌شده در اندام هوايي گياه ذرت در تيمار ۵۰ تن در هكتار كمپوست زباله شهري مشاهده شد كه در اغلب موارد تفاوت معني‌داري با تيمار ۳۰ تن در هكتار لجن فاضلاب نداشت. غلظت اغلب عناصر غذايي اندازه‌گيري‌شده در اندام هوايي گياه پياز پس از پنج سال مصرف متوالي كودهاي آلي به‌صورت معني‌داري نسبت به مرحله اول پژوهش (پس از يك سال مصرف كودهاي آلي) افزايش پيدا كرد. در مورد عنصر مس اين روند معكوس بود و ميزان جذب اين عنصر در مرحله دوم نسبت به مرحله اول، به دليل افزايش غلظت عناصر ديگر مانند فسفر و وجود رقابت بين عناصر مختلف در جذب به‌وسيله گياه، كاهش يافت. مصرف تيمارهاي مختلف كود آلي در مرحله اول تنها ميزان عنصر روي را در غده پياز افزايش داد اما در مرحله دوم و درنتيجه مصرف چندين ساله كمپوست زباله و لجن فاضلاب، غلظت عناصر غذايي نيتروژن، پتاسيم، مس، آهن و روي در غده پياز افزايش يافت. غلظت سرب و كادميم در گياه، در تيمارهاي مختلف به حدي كم بود كه با دستگاه جذب اتمي قابل‌اندازه‌گيري نبود. نتيجه‌گيري در كل كمپوست زباله شهري و لجن فاضلاب در سطوح مذكور ضمن افزايش ماده آلي در خاك ، باعث افزايش غلظت عناصر غذايي در گياه به‌ويژه ازلحاظ عناصر ريزمغذي ازجمله روي و آهن شد.