ارزيابي يكپارچگي اكولوژيكي رودخانه جاجرود با استفاده از سنجه هاي ماهيان و ماكروبنتوزها

سابقه و هدف امروزه براي ارزيابي كيفيت آب و طبقه ‏بندي وضعيت اكولوژيكي رودخانه‏ ها، سنجه‏ هاي زيادي برمبناي تغيير هاي ساختار اكولوژيك گونه ‏ها گسترش پيدا كرده اند. هدف از اين مطالعه ارزيابي وضعيت اكولوژيك، بيان نحوه تاثير كاربري زمين ها و سنجش كارايي متداول ‏ترين سنجه‏ هاي اكولوژيك براي ماهيان و ماكروبنتوزها در ارزيابي زيستي رودخانه‏ جاجرود مي ‏باشد. مواد و روش ها در مطالعه حاضر، نمونه‌برداري از آب، ماكروبنتوزها و ماهيان در ۱۰ ايستگاه درآبان ماه سال۱۳۹۴ انجام گرديد. پارامترهاي فيزيكي، شيميايي و زيستي شامل دما، كدورت، سرعت و عمق آب، اسيديته، هدايت الكتريكي، BOD۵، نيترات، آمونيوم، فسفات، اكسيژن محلول و كلي فرم مدفومي در محل يا پس از نمونه برداري مورد اندازه گيري قرار گرفتند. نمونه ‏برداري ماكروبنتوزها با استفاده از سوربر سمپلر با سه تكرار در هر ايستگاه صورت گرفت و ماهيان نيز با استفاده از دستگاه الكتروشوكر نمونه برداري شدند. به منظور ارزيابي يكپارچگي رودخانه جاجرود از سنجه‏ هاي مختلف فيزيكي و شيميايي، ماكروبنتوزها و ماهيان استفاده شد. همچنين براي تحليل ارتباط ماكروبنتوزها و ماهيان با متغيرهاي فيزيكي، شيميايي و زيستي از آزمون تحليل تطبيقي متعارف (CCA) استفاده گرديد. نتايج و بحث درمجموع، ۴۸۱ عدد ماهي شامل ۸ گونه صيد و تعداد كل ماكروبنتوزها ۲۴۳۵ عدد از ۱۵ خانواده شمارش شد. بيشترين و كمترين تعداد ماهيان صيد شده بترتيب از گونه سگ ‏ماهي برگ (Oxynoemacheilus bergianus) و سگ ‏ماهي تيغه دار غربي (Paracobitis malapterura) بود. بيشترين درصد فراواني كل ماكروبنتوزها متعلق به خانواده Baetidae از راسته Ephemeroptera و كمترين درصد فراواني به Polycentropodidae از راسته ‏Trichoptera تعلق داشت. نتايج آزمون تحليل تطبيقي متعارف (CCA)، سنجه EPT/CHIR را براي ماكروبنتوزها بهتر از ديگر سنجه ‏ها براي تعيين سلامت اكولوژيكي آب بيان كرد. از طرف ديگر، سنجه يكپارچگي اكولوژيكي كار (KBI) براي ماهيان بخوبي در اكوسيستم جاجرود، قابل استفاده است. نتيجه گيري اين مطالعه، اولين مطالعه ‏اي است كه با بكارگيري همزمان سنجه ماهيان و ماكروبنتوزها همراه با پارامترهاي فيزيكي و شيميايي آب، وضعيت اكولوژيكي اكوسيستم رودخانه جاجرود را ارزيابي مي ‏كند. از يافته هاي اين مطالعه مي توان به اين نتيجه رسيد كه فاضلاب‌هاي شهري- روستايي، زهاب كشاورزي و سد لتيان بيشترين تاثير منفي را بر ساختار موجود هاي زنده اين رودخانه داشته‌اند.