بازشناسي پديداري انديشه‌هاي عرفاني در معماري مسجد گوهرشاد مشهد

در ساحت عرفان، معماري قدسي نوعي طي طريق است كه در اين سير، هنرمند معمار با الهامي معنوي به قرب الهي رهنمون مي‌شود. او براي جاودانه ساختن ارزش‌هاي الهي و فطري، همواره از هنر بهره برده و به وسيله آن معاني عرفاني و حكمت الهي را بيان داشته است. وي با كمك آموخته‌هاي ديني و درآميختن آن با انديشه متعالي اسلام، سعي داشت تا صفات ذات اقدس الهي و رابطه معنوي با بنده‌اش را در كالبد بنا تعين بخشد. نقش هدايت‌گري عرفان در مسجد، بزرگترين جايگاه بندگي، بيش از هر مكان ديگري قابل مشاهده است. در واقع معمار عارف به ياري تجسم بخشي مادي به مضامين روحاني و عرفاني، آنها را در نظر فرد متجلي و روح او را براي پيوستن به پروردگار آماده مي‌سازد. اين مقاله سعي دارد با روش تحليل محتوا و متكي بر مطالعات كتابخانه‌اي و مشاهده ميداني، حضور عرفان، در كالبد مسجد جامع گوهرشاد مشهد را مورد كنكاش قرار دهد و از اين رهگذر دريابد كه انديشه‌هاي عرفاني در شكل گيري بناي مسجد، معماري، تزئينات و نقشمايه‌هاي آن به چه ميزان تاثير گذار بوده و به چه نحو بروز كالبدي يافته‌اند. بررسي معماري مسجد گوهرشاد و آرايه‌هاي آن نشان مي‌دهد، همگرايي تصوف و اعتقادات شيعي كه به طور خاص در اين دوره ظهور يافته است، در جاي جاي مسجد حضور دارد و آن را از اين لحاظ خاص نموده كه فضايي براي كشف و شهود عرفاني فراهم مي‌آورد و بنده را از اين طريق به سر منزل مقصود سوق مي‌دهد. سير از كثرت به وحدت از اصلي‌ترين نمود‌هاي انديشه عرفاني، نيز در اين بنا به كمال نمايان گشته است.