يقين‌شناسي در عرفان ابن عربي

مفهوم يقين از جمله مفاهيمي است كه در حوزه‌هاي متعددي مانند فلسفه و عرفان موضوع بحث قرار مي‌گيرد. در عرفان اسلامي نيز عارفان مسلمان به مفهوم يقين با توجه به استعمال آن در آيات قرآن كريم و روايات توجه كرده‌اند. هدف نويسنده در مقاله حاضر بررسي مفهوم يقين در آثار ابن عربي است. نويسنده با مراجعه به آثار ابن عربي تلاش مي‌كند تا ضمن بيان چيستي مفهوم يقين از ديدگاه ابن عربي به آثار و مراتب آن نيز اشاره نمايد. نتيجه‌اي كه محقق با تكيه بر تحليل ديدگاه ابن عربي در مورد مفهوم يقين بدان رسيده است توجه به تمايزي است كه وي در مورد يقين روانشناختي و يقين منطقي ايجاد مي‌نمايد. همچنين در مورد مراتب يقين در كنار اقسام سه گانة آن وي قسم جديدي بنام «حقيقة اليقين» را نيز معرفي مي‌نمايد. البته مقصود ابن عربي از يقين نه مطلق يقين، بلكه يقين خاصي است كه ارزش ديني و عرفاني داشته و تنها از طريق عبادت به دست مي‌آيد. نوآوري ديگري كه مي‌توان در ديدگاه اين عربي شناسايي نمود مسالة اعتقاد وي به «يقين بلا محل» است كه مصداقي از آن را با استناد به يكي از آيات قرآن و بر طبق برداشت خاص خود نشان داده است. اما به نظر مي‌رسد مسألة يقين بلا محل با ديدگاه كلي ابن عربي در مورد عرض، مبني بر نيازمند دانستن آن به موضوع و محل، در تعارض آشكار است. ضمن آن كه به تصريح خود ابن عربي، يقين به عنوان امري مستقل و قائم به خود در خارج موجود نمي‌شود، بلكه متكي به انسان موقن است، همانند قيام علم به عالِم. اما اگر يك عملي را محل يقين بدانيم، بايد گفت چنين فرضي خارج از طور عقل متعارف است.