بررسي مناسبات صوفيان با نهاد سلطنت در دوره صفويه و قاجاريه

The Study of Sufism with Dynasty in Safavid and Qajar Period

هدف پژوهش حاضر بررسي جايگاه و كيفيت روابط و مناسبات صوفيان با نهاد سلطنت دوره‌هاي صفويه و قاجاريه است. نتايج اين پژوهش كه به شيوه توصيفي – تحليلي انجام شد، حاكي از آن است كه جريان تصوف در نيمه اول سلطنت صفويان و همچنين در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بيشترين قدرت سياسي برخوردار بوده و يكي از پايه­ هاي قدرت را تشكيل مي‌دادند. صوفيان با تحكيم سلطنت و قدرت سياسي صفويان، تصدي مقام‌هاي ممتازي را برعهده گرفتند و به يكي از مهم‌ترين اركان قدرت تبديل شدند و قدرت‌شان همواره رو به تزايد بود. اما با افزايش حرص وآز و توطئه‌چيني قزلباش‌ها پادشاهان بعدي صفويه به دنبال سركوب جنبش صوفيان قزلباش برآمدند و از نيمه دوم حاكميت اين سلسله اندك‌اندك جايگاه سابق خود را از دست دادند. با اعمال سياست سركوب صوفيان از سوي دستگاه سلطنت، بسياري دست به مهاجرت زدند. با استقرار زنديه در ايران و به دست گرفتن حكومت توسط ايشان، اهل تصوف بار ديگر به ايران بازگشتند و در شهرها ومناطق گوناگون ايران سكونت گزيدند. مهم‌ترين فرقه آنها در اين دوره، فرقه دراويش نعمت اللهي بود كه در دوره محمدشاه قاجار نفوذ قابل توجهي در اركان گوناگون كشور به دست آوردند و دوباره در صحنه سياسي ايران قدرت‌شان رو به افزايش گذاشت و تصدي مقام‌هاي ممتاز سياسي را برعهده گرفتند.

The present research aims to investigate the position and quality of the Sufism relations with the dynasty in Safavid and Qajar period. Using the descriptive-analytical research method, the result show that mysticism in the first half of the Safavid realm and also in Mohammad Qajar’s realms have the most political power and they are considered one of the basis of power. Taking the key positions in authority, the Safavid established and promoted their political power and realm and became one of the most powerful forces while their power increasingly developed. However, when greediness and conspiracy of Kizilashes increased, the next kings of Safavid dynasty tried to suppress them and this dynasty lost its power by and by from the second half of Safavid governance. Having suppression the Safavid, most of them emigrated from Iran. Through establishing Zand dynasty in Iran and taking the power of the dynasty, Sufism (Tasawwuf) returned to Iran and resided in different cities and areas. The most critical tribe among them is Darvish Ne’matollāhī who gained very considerable influence in various parts of the country during Mohammad Shah’s period that their power increased again in political scenes and took high political status in Iran.