مُصـحفِ ارزنـده قــرآنِ مترجَم كتابخانه ملي (نسخه شماره ۳۹۷۹۵)

مصحف ارزنده، يكي از قرآن‌هاي ترجمه‌شده و مشتمل بر نيمي از قرآن است كه به‌تازگي با شماره ۳۹۷۹۵ به مجموعه‌نسخه‌هاي خطي در كتابخانه ملي افزوده شده است. در اين نوشتار، اثر نامبرده ازنظر ويژگي‌هاي نسخه‌شناختي و رسم‌الخطي و زباني بررسي و تحليل مي‌شود. با توجه به اهميت هنري اثر، از اين نسخه مي‌توان در شمارِ آثار ارزشمند و ممتاز ياد كرد؛ ازجمله ويژگي‌هاي اين نسخه خطِ نَسخِ زيباي كاتب، كاربردهاي زبانيِ كهن و شيوه رسم‌الخط فارسي قديم در متن ترجمه و به‌طور خاص حركت‌گذاري گسترده در آن است. تاريخ قطعي و محل كتابت، نام و نشان دقيق مترجِم، كاتب و سفارش‌دهنده نسخه معلوم نيست. تحليل ويژگي‌هاي رسم‌الخطي و زباني اين متن در مقايسه با برخي از آثار دوره نخست زبان فارسي به‌ويژه ترجمه و تفسيرهاي قرآن پيش از سده هفتم ـ ضمنِ بهره‌مندي از دستاوردهاي پيشينِ پژوهشگران و متن‌شناسان اين دوره ـ بيان‌كنندۀ شباهت آن به آثار نامبرده است؛ با اين حال، ويژگي‌هاي نسخه‌شناختي اثر به‌ويژه پختگي خط و برخي آراستگي‌هاي آن همراه با شماري از كاربردهاي زباني و ضبط‌هاي متأخر ـ بدون در نظر داشتن تفاوت‌هاي حوزه جغرافيايي و نيز سليقه و ويژگي‌هاي فرديِ مترجم و يا كاتب ـ اين ترجمه را تاحدي از آثار مشابه خود در سده‌هاي پنجم و ششم دور كرده است و قضاوت درباره تاريخ آن را به قرن هفتم مي‌رساند. اين بررسي‌ها احتمال كتابت نسخه را در سال ۶۵۴ تقويت مي‌كند كه البته به‌سختي مي‌توان اين رقم را از كتيبه ترقيمه حدس زد. تعلق اين اثر به گونه‌هاي زبانيِ هروي و سيستاني و مركزي ناممكن نيست و احتمال نسبت‌دادن خاستگاه شكل‌گيري آن به خراسان و يكي از حوزه‌هاي شمال يا شمال شرق بيشتر است.