مقايسه تحليلي دو ترجمه عوارف‌المعارف با توجه به تفاوت ديدگاه مترجمان

مي‌توان گفت نوع مخاطبانِ يك اثر و بستري كه نوشته در آن نشو و نما مي‌يابد، تعيين‌كننده و پردازشگرِ محتوايي نو و دگرگونه از مفهومي واحد است و در متني كه به اقتضاي حال خوانندگان پديد مي‌آيد، تأثير خود را نشان مي‌دهد. اين مقاله با چنين رويكردي به عوارف‌المعارف و دو ترجمه آن از ابومنصور اسماعيل اصفهاني و عبدالرحمن بزغش شيرازي پرداخته است. پژوهشگران در اين مقاله مي‌كوشند چهار منظر جهان‌بيني مترجمان، ظهور خلاقيّت‌هاي آنان، تأثير پسند و ذوق شخصي در پردازش ترجمه و تأثير زيست‌بوم اين دو مترجم را در جايگاه معيار سنجش برگزينند. از تطبيق رويكرد كلي دو مترجم چنين نتيجه گرفته مي‌شود كه در ترجمه عوارف از ابومنصور توجه‌داشتن به خوانندگان، موجب گرايش او به اختصار و نيز هنرنمايي‌هاي لفظي و آراستگي كلام شده است؛ اما عبدالرحمن در معارف‌العوارف نسبت‌به دخل و تصرّف در متن، كاملاً خوددارانه رفتار مي‌كند و ترجمه‌اي دقيق و لفظ‌به‌لفظ ارائه مي‌دهد. به نظر مي‌رسد دخل و تصرّف‌هاي ابومنصور در شماري از جمله‌ها به دگرديسي انديشه‌هاي سهروردي انجاميده است؛ به‌گونه‌اي‌ كه او گاهي محوريّت كلام را در دست مي‌گيرد و نظريه‌هاي خود را جانشين متن و انديشه‌هاي سهروردي قرار مي‌دهد. اين در حالي است كه عبدالرحمن مي‌كوشد تاحد ممكن تحريفي در انديشه‌هاي سهروردي پديد نيايد. به نظر مي‌رسد فضاي غمبار اصفهان در زمان استيلاي مغول، چندان اجازه ظهور ترجمه‌اي دقيق و تخصّصي را به ابومنصور نمي‌داده است؛ به‌طوري كه مطالب عوارف را در حدّ يك‌سوم تقليل مي‌دهد. ازسوي ديگر محيط به‌نسبت امن و آرامِ فارس پذيراي مفاهيمِ سهروردي در لايه‌هايي دقيق‌تر بوده و به عبدالرحمن مجال مي‌داده است كه تك‌تك عبارات عوارف را به شكلي عالمانه ترجمه كند.