رد انتساب عجايب‌الدنيا به ابوالمويد بلخي برحسب مقايسه اين اثر و عجايب مندرج در گرشاسب‌نامه اسدي طوسي

به ابوالمويد بلخي كتابي با عنوان عجايب‌الدنيا منسوب است كه برخي به قطعيت، آن را از وي دانسته و معتقدند در قرن هفتم دخل و تصرفاتي در آن ايجاد شده است. ابوالمويد صاحب شاهنامه‌اي منثور بوده كه بخشي از آن به داستان گرشاسب اختصاص داشته و بخش اخير، منبع اسدي طوسي در نظم گرشاسب‌نامه نيز بوده است. اين مقاله با توجه به تاريخ سيستان و برخي عجايب‌نامه‌هاي كهن ديگر به مقايسه عجايب‌الدنيا و منظومه گرشاسب‌نامه اسدي طوسي پرداخته است و سعي دارد نشان دهد آيا ابوالمويد صاحب كتابي مستقل با موضوع عجايب‌ سرزمين‌هاي مختلف بوده است و چه مشابهت‌هايي ميان بخشي از عجايب مندرج در گرشاسب‌نامه اسدي و عجايب‌الدنيا كه از منبعي واحد استفاده كرده‌اند، ديده مي‌شود؟ از 90 داستان شگفت مندرج در منظومه اسدي طوسي 27 مورد در عجايب‌الدنيا نيز وجود دارد كه برخي از آنها در جزيي‌ترين توصيفات و تصاوير، واژگان و تركيبات و اسامي اشخاص مشابه‌اند و نشان‌دهنده منبع يكسان آنهاست. نظر به دخل و تصرف نكردن اسدي طوسي در درج عجايب در منظومه خود و بهره‌نگرفتن از منابع مختلف، مشابهت تام برخي شگفتي‌ها در اين دو اثر، ذكرنشدن نزديك به 60 پديده شگفت منظومه اسدي در عجايب‌الدنيا، اشاره صاحب تاريخ سيستان به وجود عجايب در كتاب گرشاسب ابوالمويد و دلايل ديگر مي‌توان نتيجه گرفت ابوالمويد بلخي كتابي مستقل با عنوان عجايب‌الدنيا نداشته، بلكه برخي عجايب را گردآورده و در بخشي از داستان گرشاسب و سفرهاي او گنجانده است. كتاب عجايب بر و بحر كه نام آن در تاريخ سيستان مذكور است از بشر مقسم است كه در قرون بعد به عجايب الدنيا مشهور شده است. ابن محدث تبريزي كه در قرن هفتم كتابي در زمينه عجايب تدوين كرده، چندين پديده شگفت را از كتاب گرشاسب ابوالمويد و اثر بشر مقسم اخذ و عجايب الدنياي موجود را تاليف كرده است.