تحليل نشانه-معناشناختي سوگنگاره «سوگواري پسر در مرگ پدر»

«مقامات‌الطيور» كه «منطق‌الطير» نيز گفته شده، سروده شيخ فريدالدين محمد عطار، شاعر سده 6 ه.ق/ 12 م و از اهالي نيشابور است كه لحني عرفاني و اندرزگو دارد. بهزاد (نگارگر مكتب هرات) در اواخر قرن 9 ه.ق/ 15 م، برخي از حكايات منطق‌الطير را تصويرسازي ‌كرد. نگاره «سوگواري پسر در مرگ پدر» يكي از آنها بود كه موضوع آن، مرتبط با مراسم تدفين عمومي است و مي‌توان به آن سوگ‌نگاره اطلاق كرد. سوگ‌نگاره مورد بررسي، هم از نظر معنايي و هم به لحاظ تجسمي، در تاريخ نگارگري ايران مهمّ است. نوشتار حاضر خوانش اين تصوير را براساس نظريه مربع معناشناسي و بر پايه تعميم تقابل هاي دوگانه دنبال مي‌كند. در اين پژوهش توصيفي تحليلي داده‌ها به روش كتابخانه‌اي (كتاب و مقاله) جمع آوري شده‌ و نتايج تحقيق نشان مي‌دهد: در سوگ‌نگاره «سوگواري پسر در مرگ پدر»، مرگ مفهومي انتزاعي و نمادين است كه وجه عرفاني متن را در برابر وجوه ديگر (مثلاً حماسي) تقويت مي‌كند. در اين اثر، آنچه اهميت دارد نه تصوير ملموسات آشكار بلكه تفهيم برخي از تقابل‌هاي دوگانه نظير مرگ≠ زندگي، ثابت≠ متغير، و طبيعت≠ فرهنگ است، در پوشش اين مقوله‌ها و اتصال معنا به هر قطب آنها، تصوير توانسته از بازنمايي صرف متن فراتر رود و همبستگي مردم با عقايد عرفاني را برجسته سازد تا به دلالتي فرهنگي اجتماعي نزديك شود.