بازخواني انديشه‌هاي نواعتزالي محمّد عبده

بدون ترديد محمّد عبده يكي از برجسته‏ترين مفسّران اصلاح‏گراي اهل سنت در سده معاصر به‏شمار مي‏آيد. نوگرايي و خردگرايي به‏عنوان مهم‏ترين شاخصه‏هاي انديشه اصلاحي عبده، در آثار وي ظهور و بروز دارد. او با تمايلات علم‏گرايانه و روش عقلي تجربي به تبيين مسائل كلامي، اجتماعي و تربيتي مي‏پردازد. اين پژوهش بر مبناي بررسي و تحليل محتواي آثار و انديشه‏هاي عبده در صدد پاسخ به اين پرسش است كه آيا مي‏توان او را نومعتزلي دانست يا خير؟ بر اساس يافته‏هاي پژوهش، اگرچه وي همانند متفكران اشاعره به كارآمدي عقل نظري در شناخت و تبيين معارف دين باور دارد؛ امّا پيرامون كاركرد عقل عملي مانند متكلمان معتزله مي‏انديشد. از اين‏رو حسن و قبح را عقلي مي‏داند. افزون بر اين، در طرح مباحث مرتبط با عدل مانند اختيار انسان، وجوب علي‏الله، تكليف ما لايطاق، وعده و وعيد، شرور، هدايت و ضلالت با معتزله هم‏عقيده است. بنابراين برخلاف ادعاي برخي پژوهشگران، وي نومعتزلي است.