نقش قرآن در شكل‏ گيري تمدن اسلامي

تعاريف گوناگوني از اصطلاح «تمدن» شده است كه جامع‏ترين آن تمدن را اين‏گونه تعريف كرده است: «مجموعه دستاوردهاي مادي و معنوي بشر در يك منطقه، كشور يا عصر معين يا حالات پيشرفته و سازمان‏يافته فكري و فرهنگي هر جامعه كه نشان آن پيشرفت در علم و هنر و ظهور نهادها‌ي اجتماعي و سياسي، برقراري نظم و امنيت و آباداني و عمران در ساختار دولت و ايجاد حاكميّت است». مقصود از تمدن اسلامي نيز «مجموعه افكار، عقايد، قوانين، اخلاق، اقتصاد، علوم، هنرها، اقتدار سياسي و نظامي، صنايع و سبك زندگي است كه با الهام از آموزه‌هاي ديني توسط مسلمين پديد آمده است». دانشوران تاريخ، اسلام را طي پنج قرن (از سال 81 تا 597 هجري قمري) از لحاظ نيرو، نظم، بسط قلمرو حكومت، تصفيه اخلاق و سطح زندگاني پيشتاز جهان دانسته‏اند؛ به گونه‏اي كه تنها كتاب‌هاي علمي كه در دانشگاه‌هاي اروپا تدريس مي‌شد، همان كتاب‌هايي بودند كه از زبان‌ عربي به لاتين ترجمه شده بودند. حال اين سؤال مطرح است كه رابطه تمدن اسلامي با آيات قرآن و سنّت معصومين(ع) چيست؟ در پاسخ به اين سؤال لازم است با رجوع به متن قرآن كريم و سنّت، رمز و راز آن را دريابيم. مسئله ديگر شناخت مباني تمدن اسلامي در قرآن و تمايز آن از تمدن‏هاي ديگر است. از سوي ديگر بايد اركان تمدن اسلامي و عناصر تأثيرگذار آن را از منظر قرآن مورد تحليل و بررسي قرار دهيم تا راه و مقصد اصلي را بشناسيم. مهم‏تر اين است كه بدانيم برنامه‏ها و قوانين اسلام و قرآن در همه زمان‏ها قدرت انطباق دارد و در عصر كنوني هم اگر به اسلام واقعي باز گرديم، مي‏توانيم پايه‏گذار تمدن نوين اسلامي باشيم كه به فرموده رهبر انقلاب، اين تمدن داراي دو بخش است: يكي، ابزاري همانند علم و اختراع و ديگري، متني و اساسي كه پيشرفت در سبك زندگي است. در مقاله حاضر سعي شده است موضوعات يادشده در حدي كه نوشتار اجازه دهد، بررسي شود.