واكاوي تاريخ‌نگاري بدليسي؛ با تأكيد بر دفتر چهارم هشت‌بهشت

در دوره حكومت بايزيد دوم (حك: 918ـ886ق)، سنّت تاريخ نگاري دودماني جامعي در قلمرو آل عثمان پايه گذاري شد. حكيم الدين ادريس‌بن‌حسام الدين علي بدليسي حنفي (م926ق) با نگارش هشت بهشت، يكي از نخستين آثار را در اين سبك پديد آورد. وي تلاش كرد با ثبت تاريخ زندگاني سلاطين عثماني از ابتدا تا محمد فاتح، شكوه اين خاندان را به نمايش گذارد. اين پرسش در باره اين بازنمايي شايسته طرح است كه بدليسي متأثر از كدام طرح واره ها و الگوهاي تاريخ نگارانه، تاريخ آل عثمان را به رشته تحرير درآورد؟ و در زمانه ثبات حكومت عثماني، چگونه نخستين جنگ هاي اين خاندان با اميرنشين هاي مسلمان آناتولي، و مهم تر از آن، شكست مخدومان خود را از تيمور، در اوراق هشت بهشت روايت و تحليل كرد؟ اين پژوهش قصد دارد با تأكيد بر دفتر چهارمِ اين كتاب و از طريق فهم روش و بينش مسلط بر تاريخ‌نگاري بدليسي و الگوهاي تاريخ نگارانه او، به اين دسته از پرسش‌ها پاسخ دهد. يافته‌هاي پژوهش، نشانگر آن است كه هشت بهشت با هدف نمايشي از شوكت حكومت عثماني، با الگوبرداري از متون تاريخ نگاري عصر چنگيزي و تيموري، يك تاريخ دودماني مفصل از خاندان عثماني را با نثري منشيانه توليد كرده است. بينش بدليسي در اين كتاب، متأثر از طرح واره هاي دينيِ او، به دنبال ايجاد مشروعيت سازي دينيِ مبتني بر سنّت غازي گري سلاطين عثماني در برابر دشمنان آنان، به‌ويژه اميرنشين هاي آناتولي و تيمور است. ازاين‌رو، وي با هدف حاشيه راني ننگ شكست از چهره مخدومانش، عامل اجتناب‌ناپذير تقدير الهي را به عنوان دليل اصليِ پيروزي تيمور برجسته كرده است