بررسي تطبيقي علل اقتصادي سقوط حكومت‌هاي صفويه و مغولان كبير هند

سقوط حكومت‎هاي صفويه و مغولان كبير هند، ريشه در عواملي پيچيده و چندجانبه داشت و نمي‌توان يك يا حتي چند عامل خاص را براي آن برشمرد؛ اما به نظر مي‌رسد مؤلفه «اقتصاد»، نقش تعيين‌كننده‌اي در آن ايفا كرده است. اين نوشتار، با بهره‌گيري از روش مقايسه، عوامل اقتصادي سقوط اين دو دولت را واكاويده و كوشيده است موارد همسان و ناهمسان آن را به دست آورد. مهم‌ترين عوامل اقتصادي همسان در سقوط دو دولت را مي‌توان در اين محورها بيان كرد: افزايش ماليات‌هاي كمرشكن، سقوط بازرگاني داخلي، عدم رسيدگي به وضع معيشتي مردم و نارضايتي دهقانان و روستاييان، هزينه‌كردهاي مسرفانه و گزاف دربار و در نتيجه افول ارزش سكه و افزايش قيمت كالاها، به‌ويژه ارزاق عمومي. سنّت جاگير در هند و تبديل اراضي به خاصه در ايران. اين عوامل، به‌ترتيب در زمره عوامل اختصاصي سقوط دو دولت مغولان هند و صفويه شايسته ذكر است