تحليل گفتمان حديثي شيعه؛ مطالعه موردي كتاب الحجه در كافي

نقش خوانش‌هاي گوناگون ميراث حديثي شيعه در شكل‌دهي به كنش كاربران گفتمان‌هاي شيعي و كشمكش‌هاي گفتماني بر سر تفسيري صحيح از اين ميراث، بازانديشي جوامع حديثي را بسيار ضروري ساخته است. بررسي كتاب الحجه از مجموعه‌حديثي كافي به عنوان يك نمونه براي اين بازانديشي با بهره‌گيري از روش تحليلِ انتقاديِ گفتمان، موضوع مقاله حاضر است. بر اساس پيش‌فرض اين روش، هر متن فقط برساخته‌ بافتار تاريخي خود نيست و مي‌تواند با يك كنش بيناگفتماني به يك راهبرد گفتماني آفرينشگر تبديل شود و نقشي برسازنده نسبت به بافتار تاريخي خود اجرا كند.  كاربست اين روش براي تحليل كتاب ‌الحجه نشان مي‌دهد كه شيخ كليني (د.329ه.ق) به منظور يافتن راهي براي برون‌رفت از بحران‌هاي جامعه‌ شيعه در عصر غيبت صغرا كه با فراگير شدن عقل‌گرايي شيعي هم‌زمان بود، دست به كنشي بينا‌گفتماني زد. بر اين اساس، او در كنار پذيرش ديدگاه حديث‌گرايان قم درباره علم ائمه(ع)، مي‌كوشيد از برداشت متهم به تقصير آنان فاصله بگيرد و با برجسته ساختن باورهاي معطوف به وحياني و الهامي بودن منابع علم ائمه(ع)، حياتي تازه به عقل شيعي در آن شرايط بحراني دهد.