بررسي جايگاه چشمه عمارت در باغ سازي ايراني و گستره آن

چشمه عمارت يا كوشك هاي داخل درياچه، يكي از ابداعات باغ سازي ايراني، داراي عملكردها و مزيت هاي بيشماري بوده و جهت بهره برداري هاي گوناگون ساخته شده است. در دهه هاي گذشته، ارزش هاي بنيادي اين نوع آثار، چندان به صورت جامع مورد توجه قرار نگرفته و در حد شايسته تبيين نشده است، در كنار تعبيرهاي ناقص، در مواردي غير واقعي، از نامگذاري هاي سليقه اي متعدد نيز رنج مي برد. ساختار و عملكردها، محل پيدايش چشمه عمارت، گستره و حدود آن، از پرسش هاي اساسي پژوهش حاضر است. شيوه پژوهش به صورت توصيفي تحليلي است. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد كه چشمه عمارت ساختار خلاقانه اي در باغ سازي ايراني با تنوع در طرح ها و رويكردها است. كه در آن كوشك يا عمارت به جاي اسقرار در زمين خاكي باغ ، در داخل آب محصور است و يا جريان آب در داخل آن ها، با عملكرد هاي ويژه اي برجسته شده است. نتايج بررسي ها نشان مي دهد كه چشمه عمارت ها علاوه بر مناطق جغرافيايي نوار شمالي ايران مانند چشمه عمارت «اِئل گُلي» «چشمه عمارت عباس آباد» در مناطق ديگري نيز ساخته شده اند. باغ سازي ايراني در ادامه فرايند تكاملي خود پا فراتر گذاشته و به ايجاد باغ در درون آب درياچه و استخر ها پرداخته است كه به عنوان «چشمه باغ» معروف هستند. فرضيه پژوهش، لفظ چشمه عمارت را مناسب ترين واژه براي تعبير چنين مناظري در باغ سازي قلمداد كرده و بر نفوذ گسترش فرهنگ باغ سازي ايراني، بويژه انتشار طرح چهار باغ و چشمه عمارت و چشمه باغ در سرزمين هند، با مقياسي گسترده در عصر تيموري و صفوي تاكيد دارد. ساخت چشمه عمارت ها علي رغم سختي انجام چنين پروژه هايي، و هزينه بر بودن آن، براساس جاذبه هاي متعددي كه داشته براي سازندگان از توجيه لازم برخوردار بوده است. هدف اين پژوهش بررسي شكل گيري چشمه عمارت به عنوان يكي از عناصر و ره آورد باغ سازي ايراني و ريشه يابي آن در تاريخ و فرهنگ باغ سازي ايراني و تعبيرهاي مستند مبنايي و متقن است.