جايگاه روايت در متون منثور فارسي قرن چهارم تا هفتم هجري

روايت در جلوه هاي گوناگون فرهنگ بشري ديده مي شود. آنگاه كه از اين ديدگاه به متون فارسي منثور بازمانده از قرن چهارم تا هفتم هجري بنگريم؛ اين پرسش مطرح مي شود كه: «كدام يك از اشكال روايي در كهن ترين متون منثور فارسي قرن چهارم تا هفتم هجري ديده مي شود؟» هدف اين پژوهش رسيدن به شناخت كلي از پيشينۀ حضور اشكال گوناگون روايي در متون دوران آغازين زبان فارسي است. بررسي توصيفي تحليلي صدها متن منثور بازمانده از اين دوران شكوفايي نثر نشان مي دهد كه محتواي متون اين دوره از موضوعات گوناگوني چون نجوم، بلاغت، فلسفه، سياست، جغرافيا، تاريخ، اساطير، سفرنامه، منشآت، تفسير، دانشنامه، تذكره، اخلاق، كلام، تعبير خواب، موسيقي، هندسه، طلسمات و... سخن مي گويد. مهم تر آنكه در 85% متون مورد بررسي، شكلي از اشكال روايي ديده مي شود و فرم هاي روايي چون گزارش، حكايت، قصه و داستان بلند كاربردهاي مهمي در متن دارد. از جمله گزارش و نقل رخدادهاي گذشته، توصيف موقعيت ها، خلق تمثيل هاي استشهادي، بيان انديشه ها، روشنگري انديشه هاي مبهم و پيچيده، بيان مشاهدات، ثبت تجربيات و روايت داستان. يافته ها همچنين نشان دهندۀ تنوع موضوع و كاربردهاي گوناگون و گسترده گونه هاي روايي در زندگي اجتماعي پارسي زبانان قرن چهارم تا هفتم هجري است. وجود چنين خزانه اي سرشار از اشكال روايي در دوران آغازين نثر خود گواه آن است كه پيشينۀ سنّت روايت پردازي، در زبان فارسي، به دوراني بسيار كهن تر از قرن چهارم بازمي گردد. اين ميراث گرانبار پشتوانۀ نويسندگان خلاق اين دوران شده تا با دگرگون كردن فرم هاي ساده به فرم هاي پيچيده تري از روايت دست بيابند.