سواد دخانيات و ابعاد احتمالي آن

سواد دخانيات به صورت ظرفيت افراد براي درك و استفاده از اطلاعات بهداشتي مرتبط با مصرف سيگار تعريف مي‌شود [1]. با توجه به شيوع بالاي مصرف سيگار و تاثيرات مضر آن بر سلامتي افراد، به نظر مي رسد با ارتقاي سطح سواد دخانيات، بتوان در بهبود سلامتي افراد سهيم بود. در اين راستا، برنامه ريزان امر سلامت بايد برنامه هاي آموزشي را بر مبناي ابعاد تاثيرگذار سواد دخانيات افراد طراحي و اجرا كنند [2]. همچنين شناخت هر چه بيشتر ابعادي از سواد سلامت كه با تصميم‌گيري در باره مصرف دخانيات ارتباط قوي تري دارند، مي‌تواند به طراحان كمك كند تا پيام هايي واضح، آگاهي بخش و عملي را جهت ترك و پيشگيري از مصرف سيگار طراحي و ارائه دهند [3،4]. در طول يك دهه گذشته نگراني هاي مربوط به ابعاد سواد سلامت، زنگ بيدارباش براي بسياري از عرصه هاي سلامت بوده است [5]. بررسي ابزارهايي كه تاكنون در نقاط مختلف جهان و توسط پژوهشگران مختلف تدوين و به كار گرفته شده است [86]، نشان مي‌دهد كه هر يك، بعد يا ابعادي از سواد سلامت را مد نظر داشته و در كمتر ابزاري تمامي ابعاد سواد سلامت (دسترسي، خواندن، درك، ارزيابي، تصميم‌گيري و رفتار)، تحت پوشش قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال در ابزار سنجش سواد سلامت عملكردي بزرگسالان كه توانمندي افراد در ابعاد شمارش، خواندن، فهم و ارزيابي را مورد سنجش قرار مي‌دهد، تفكيك سنجش ابعاد امكان پذير نبوده و نمي‌توان در خصوص ضعيف و يا قوي بودن هر يك از ابعاد قضاوت كرد [9]. در حالي كه تعاريف سواد سلامت غالبا داراي سه بعد اصلي دسترسي، درك و فهم و استفاده از اطلاعات سلامت است [9]، در تنها ابزار تدوين شده براي سنجش سواد دخانيات، فقط دو بعد ادراك (از مصرف سيگار) و ارتباط (با بيماري هاي عمومي، بيماري هاي تنفسي خاص و علائم آسم) مد نظر قرار گرفته بودند [1]، كه كافي به نظر نمي‌رسند. لذا انجام مطالعات كيفي جهت جمع آوري ابعاد گوناگون سواد سلامت در زمينه دخانيات آن هم به صورت ساده و تفكيك شده، ضروري به‌نظر مي‌رسد. در اين خصوص چندين مطالعه يك ارتباط معكوس بين بعد خواندن و مصرف سيگار را شناسايي كرده و بعد خواندن را به عنوان يك عامل اصلي براي معرفي سواد سلامت بيان كرده‌اند [3،10،11]. با اين وجود، بعد خواندن فقط يكي از اجزاي سواد سلامت است. همچنين با وجود وابستگي ما به تبادل شفاهي جهت برقراري ارتباط، بايد توجه داشت كه فرصت‌هايي براي ارائه اطلاعات درباره خطرات مصرف سيگار با استفاده از اعداد و شماره‌ها وجود دارد. بنابراين ساير ابعاد مثل صحبت‌كردن، شنيدن و محاسبه‌كردن كمتر مورد مطالعه قرار گرفته است [3].  با توجه به اينكه ابعاد درك و تصميم‌گيري و كاربرد اطلاعات سلامت، پيشگويي كننده پيشگيري از مصرف سيگار هستند [4] و نظر به ارتباط ابعاد خواندن، محاسبه كردن، ادراك و استفاده از اطلاعات مربوط به خطرات مصرف سيگار با ترك سيگار [3]، به نظر مي‌رسد  كه برخي از ابعاد فوق الذكر در كنار ابعاد ابزار انگوه و همكاران [1]، مي‌توانند جزئي از ابعاد ابزار سنجش سواد دخانيات باشند.