تحليل گفتگوي حضرت موسي و فرعون در سايۀ مربع ايدئولوژيك ون دايك

تحليل گفتمان انتقادي به عنوان رويكردي جديد از تحليل گفتمان، روشي است كه در كشف جهان‏بيني گفته‏ پرداز اهميت بالايي دارد. تئون ون دايك از نظريه‏ پردازان برجسته‏ ي حوزه‏ ي تحليل گفتمان انتقادي با تأكيد بر اين نكته كه جهان‏بيني گفته‏ پرداز (ايدئولوژي) قابليت بازنمايي در زبان را دارد؛ تئوري مربع ايدئولوژيك را بيان مي‏كند. اصطلاح مربع ايدئولوژيك كه از چهار ضلع تأكيد بر ويژگي مثبت خود يا خودي ها، تأكيد بر ويژگي منفي ديگران، كمرنگ جلوه دادن ويژگي‏هاي منفي خود يا خودي ها و كمرنگ جلوه دادن ويژگي مثبت ديگران تشكيل شده؛ ويژگي‏هاي متضاد گفتمان‏ها را نمايان و وجود قطب ‏بندي در جوامع را نيز توجيه مي‏كند. در اين مقاله، نگارنده با روش توصيفيتحليلي بر آن است تا گفتگوي جريان يافته بين حضرت موسي و فرعون را كه نمونه اي از داده ‏هاي قرآني است، بر مبناي مربع ايدئولوژيك ون دايك تحليل و بررسي كند تا ضمن كشف چگونگي بازنمود ايدئولوژي طرفين گفتگو در بافت دروني و بيروني متن و شناخت عميقتر لايه‏ هاي متن، قابليت آزمون اين نظريه در متن قرآني را محك بزند. نتايج بررسي حاكي تحليل گفتمان انتقادي، رويكردي جديد از تحليل گفتمان، در كشف جهان‌بيني گفته‌پرداز اهميت زيادي دارد. تئون ون دايك از نظريه‌پردازان برجستۀ حوزۀ تحليل گفتمان انتقادي، با تأكيد بر اين نكته كه جهان‌بيني گفته‌پرداز (ايدئولوژي) قابليت بازنمايي در زبان را دارد، نظريۀ مربع ايدئولوژيك را بيان مي‌كند. اصطلاح مربّع ايدئولوژيك از چهار ضلع تأكيد بر ويژگي مثبت خود يا خودي‌ها، تأكيد بر ويژگي منفي ديگران، كمرنگ جلوه دادن ويژگي‌هاي منفي خود يا خودي‌ها و كمرنگ جلوه دادن ويژگي مثبت ديگران تشكيل شده است. مربّع ايدئولوژيك ويژگي‌هاي متضاد گفتمان‌ها را نمايان و وجود قطب‌بندي در جوامع را نيز توجيه مي‌كند. گفتگوي جريان‌يافته بين حضرت موسي و فرعون، تجلّي ماكتي از داده‌هاي قرآني است. در اين مقاله، نگارنده با روش توصيفي‌تحليلي بر آن است اين گفتگو را بر مبناي مربّع ايدئولوژيك ون دايك، تحليل و بررسي كند تا ضمن كشف چگونگي بازنمود ايدئولوژي طرفين گفتگو در بافت دروني و بيروني متن و شناخت عميق‌تر لايه‌هاي متن، قابليت آزمون اين نظريه در متن قرآني محك زده شود. نتايج بررسي نشان دادند گفتمان فرعون با كاربست صورت‌هاي مختلف زباني، سعي در سياه‌نمايي و مخدوش‌سازي آن ديگري موسي دارد؛ برخلاف موسي كه گفتماني بر پايۀ تقويت من ارائه مي‌دهد. از آن است كه گفتمان فرعون با كاربست صورت‏هاي مختلف زباني سعي در سياه‏ نمايي و مخدوش‏ سازي آن ديگريموسي دارد. بر خلاف موسي كه گفتماني بر پايه‏ ي تقويت من ارائه مي‏دهد.