گونه‌شناسي ساختار چينش آيات در ركوعات قرآني (مطالعۀ موردي سوره بقره)

يكي از مباحث جديد قرآن‌شناسي، مطالعۀ الگوهاي گفته‌پردازي در زبان (بيان) قرآن كريم است. بررسي اين موضوع از زواياي مختلف امكان‌پذير است؛ يكي از آنها بازخواني كوشش‌هاي مرتبط با اين موضوع در ميان متقدمان است. همچنين، بازخواني و تحليل ركوعات قرآني كه از تقسيم‌بندي‌هاي كهن متن قرآن كريم بوده و با علامت «ع» در برخي مصاحف شناخته شده، با اين نگاه از نقطه‌هاي شروع در اين مباحث است. با مطالعۀ چينش آيات در ركوعات يك سوره، الگوهاي متن‌سازي (گفته‌پردازي) و ساختار متن قرآن كريم استخراج مي‌شوند. جستار حاضر درصدد است با بهره‌گيري از روش‌هاي مختلف تحليل شكلي و محتوايي و نيز روش‌هاي نقد متن به اين پرسش پاسخ دهد كه چينش آيات در ركوعات سورۀ بقره بر چه الگوهايي استوار است تا بدين‌وسيله الگوهاي گفته‌پردازي را بازشناسد. بررسي‌ها نشان مي‌دهند الگوهاي گفته‌پردازي در اين سوره به الگوهاي عمومي شامل بلاغت سامي (ارتباط متقابل متون به‌صورت متوازي و دايره‌اي)، ساختار شمارشي، تقابل يا گفتمان برابر (تقابل دوگان ايمان و كفر و انفاق و ربا) ساختار توالي (ترتيب زماني اعطاي نعمت‌ها به بني‌اسرائيل و ذكر انبياي الهي به‌ترتيب زماني)، شيوۀ تفصيل با بيان مصداق و تمثيل (رفتارشناسي منافقين)، تصريف در بيان (پاسخ به شبهه معاد در قالب ذكر سه داستان)، الگوهاي سبك‌ساز شامل شيوۀ بياني يكسان در آيات ركوع (اوامر) و آغازين مشترك آيات ركوع، الگوهاي مبتني بر گونۀ سخن شامل سخن روايي كه دربردارندۀ (داستان آدم و روايت طالوت و جالوت) و سخن حقوقي و بيان آيات‌الأحكام تقسيم مي‌شوند.