واكاوي صدامعنايي در قرآن كريم با تكيه بر نظريۀ اشتقاق ابن‌جني مطالعۀ موردي تركيب آواهاي (ح، ر، م)

يكي از مسائلي كه ابوالفتح عثمان ابن جني زبان شناس (وفات 392ق) مطرح مي‌كند، مساله منشاء زبان و دلالت ذاتي آواي الفاظ بر معنا است كه از ديرباز در يونان باستان مطرح بوده و به نظريه (صدامعنايي) معروف است. وي مدعي ارتباط معنايي ميان مشتقاتي است كه تعداد و نوع حروف اصلي آن‌ها يكسان ولي در ترتيب متفاوتند. واكاوي و شناخت جوانب اين پديده، مايه دريافت دقيقتر مدلول و مفاهيم واژگان است و اين نوع واژه‌شناسي مي‌تواند مقدمه‌اي براي شناخت دال‌ها و مدلول و پيام‌هاي متون هدفمند، از جمله تفسير آيات شريفه قرآن باشد. در اين جهت، جستار حاضر براساس نظريه ابن جني به واكاوي يكي از مشتقات قرآني كه از آواهاي (ح،ر،م) برگرفته، پرداخته است و به تبيين تناسب معنايي واژگاني آواها از رهگذر توصيفي ـ تحليلي برآمده است. از يافته‌هاي اين پژوهش مي‌توان به اعجاز معنوي آوا در تفهيم و اقناع مخاطب، اعجاز كمينه‌گويي قرآن در تجسيم مفاهيم انتزاعي با كمترين صوت اشاره كرد، چراكه مشتقات با واج‌هاي يكسان، معاني مرتبطي دارند. مثلا تمام تركيب‌هاي متفاوت (ح،ر،م) به مثابه يك دال بر مدلول‌هايي قبيل حرارت پنهان، كثرت، بست و قوت هستند.