قپچاق ها و نقش مجادلات اولوس چنگيزي در تداوم حيات آنان پس از هجوم مغول

The Kipchaks and the role of Genghisid Ulus struggles in their survival after the Mongol invasion

قپچاقها كه تا قرن سوم و چهارم به زحمت در منابع تاريخي و جغرافيايي نامي از آنها ديده مي شود، در قرن ششم هجري، با حفظ موقعيت سرزميني خود در استپ اوراسيا يعني بدون اقدام به مهاجرت، به عنوان لشكرهاي خوارزمي وارد ايران شدند و در فرايند قدرت گيري خوارزمشاهيان در سراسر ايران نقشي مهم داشتند. آنان تا پايان كار جلال الدين خوارزمشاه ( 628 ق)، نيروي عمده و اصلي در برابر مغولان مهاجم به ايران به شمار مي آمدند و از اين رو در آغاز قرن هفتم هجري، علي رغم داشتن منشأ واحد نژادي، سخت مورد تعقيب مغولان چنگيزي قرار گرفتند، شمار زيادي از آنان كشته يا آواره شدند و دشت قپچاق نيز آسيب فراوان ديد. قپچاق ها چگونه پس از اين هجوم ويرانگر، مجدداً در صحنۀ تاريخ ظهور يافتند و به صورت عنصري منطقه اي و فرامنطقه اي تحول ساز مي شوند؟ نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه كشمكش ها و منازعات دروني مغولان، كه بخشي از آن ناشي از چالش سنت هاي آنان در مواجهه با قدرت بود، موجبات احياي نقش تاريخي قپچاق ها را فراهم كرد. مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از روش تحليل تاريخي با تكيه بر منابع تاريخي و جغرافيايي، اين مسئله را مورد واكاوي قرار دهد.

The Kipchak Turks who until the third and fourth centuries were hardly seen in the historical and geographical sources, kept their territorial position in the Eurasian steppe (without going into migration) entered Iran as Khwarazmi's armies in the sixth century and in the process of the empowerment of Khwarazmshahs played an important role in whole of the country. Until the end of reign of Jalal-Al-Din Khwarazmshah (1231 AD), they were the main force against the invading Mongols in Iran. Therefore, at the beginning of the seventh century, despite their shared racial roots, they were killed or became homeless by the Gengisid Mongols and great devastations were made in the land of Kipchak. After these destructive invasions, how do the Kipchaks appeared again in the history as a revolutionary regional and trans-regional agent? Our findings indicate that the internal conflicts of the Mongols, partly caused by the conflict between the traditions of Ulus and their desire to gain power, provided the opportunity for the revival of the historical role of the Kipchaks. By way of historical analysis with emphasis on the historical and geographical sources, this essay examines this issue.