تملك‌خواهي رضاشاه در مازندران؛ انگيزه‌ها و روش‌ها

Reza Shah ̓s Thirst for Land Ownership in Mazandaran; Motivations and Methods

رضاشاه حدود شانزده سال در ايران سلطنت كرد (1304- 1320). در اين دوران تغييراتي در سيستم مالكيت اراضي در برخي مناطق كشور، خصوصاً در مازندران پديد آمد و باعث شد تا به‌تدريج رضاشاه علاوه بر مقام سلطنت در جايگاه بزرگ مالك نيز قرار گيرد. پژوهش حاضر در پي پاسخ به اين سؤالات است كه رضاشاه با چه انگيزه‌ها و شيوه‌هايي توانست املاك گسترده‌اي را درمازندران به تصاحب خود درآورد؟ در مقام پاسخگويي به اين سؤالات مي‌توان انگيزه‌هاي متعددي را برشمرد اما شايد بتوان مهم‌ترين انگيزه را به‌واسطة اهمّيت مالكيت زمين و طبقۀ ملاكين در مناسبات سياسي ـ اجتماعي ايران و عدم بهره‌مندي رضاشاه و خاندانش از اين امتياز جستجو نمود. همچنين تملك‌خواهي رضاشاه به شيوه‌هاي گوناگوني از جمله فروش خالصه‌جات، تعويض علاقجات، فروش املاك وقفي و ... در شمال ايران انجام مي‌گرفت.

Reza Shah ruled over Iran for 16 years (1925- 1941). In this period, the landownership system in some parts of the country, especially in Mazandaran, went through some shifts as a result of which Reza Shah, in addition to being the ruling monarch, was gradually obtaining the status of a great landowner. The present research is focused on this question: Based on what motivations and methodologies Reza Shah was able to seize extensive properties in Mazandaran? In order to answer this question, we can enumerate various motivations which influenced him. The importance of landownership and landlord classes in Iran’s sociopolitical relations – something which Reza Shah and his ancestors were deprived of – can be considered as the most important motivation which further intensified Reza Shah’s greed in seizing lands. Also, Reza Shah pursued his thirst for landownership through selling the public Khā liṣ ihdjā t and donated lands, changing the land use ‘Alā qihdjāt, etc. in northern parts of Iran.