رويكرد انتقادي به ادوار تمدن اسلامي در نگره نويسندگان امروز ايران

Critical Approach to Islamic Civilizationperiods in View of Iranian contemporary writers

تمدن اسلامي به مثابه يك واقعيت و داراي هويت استقلالي (تمدن به مثابه حقيقت) يا امري اعتباري برآمده از نوع زيست اجتماعي مسلمانان (تمدن به مثابه يك وضعيت)، از مسايل پر چالش و قابل تامل تمدن پژوهي است. از مباحث معطوف به تمدن اسلامي، سير تاريخي يا دوره هاي حياتي آن است. برخي آن را در گذر تاريخ بررسيده اند و عده اي براي آن الگويي حياتمند قايل شده و مراحلي چون تكون و پيدايي، رشد، گسترش و شكوفايي، ايستايي و ركود و نيز انحطاط يا افول برشمرده اند، هر چند در خصوص زمان بندي مراحل يا ترتيب تاريخي آن هم نظر نيستند. نقطه مشترك همه اينان، پذيرش شكوفايي آن در قرن چهارم هجري است. مقاله حاضر با رهيافتي انتقادي و به روش مقايسه اي، به اين پرسش محوري پاسخ مي دهد كه نگره هاي ابراز شده در خصوص ادوار تمدن اسلامي، از چه مزايا و مشكلاتي برخوردار است؟ رهاورد پژوهش آن است كه بيشتر ديدگاه هاي موجود، به سبب داشتن ابهام ها و اختلاط مرزهاي مفهومي، عدم تعيين شاخص، نامشخص بودن مبادي تاريخي و نيز كاستي هاي نظري به ويژه در هم آميزي مرز وجود حقيقي يا اعتباري تمدن، از استحكام علمي قابل دفاعي برخوردار نبوده و طبعا نيازمند بازنگري جدي و اساسي هستند. از منظر اين مقاله اساسا براي تمدن اسلامي نمي توان سيري حياتي شناسايي كرد، بلكه بايد آن را در دوره هاي مختلف و در سرزمين هاي مختلف بررسي كرد، بي آنكه بتوان الگويي تغيير ناپذير براي آن نشان داد.

Islamic civilization as a reality and having an independent identity (civilization as reality) or validity coming from the social life of Muslims (civilization as a situation) is one of the most challenging and deliberative issues in civilization research. From topics related to Islamic civilization, is its historical revolution or vital periods. Some have considered it in the course of history, and some have considered a vital pattern for it and enumerate it of stages such as genesis, growth, flourishing and development, cease and stagnancy, and also degeneration or decline. However, they do not agree on the historical order of stages. The common point among them is acceptance of its flourishing in the fourth century AH. The present article by a critical method and in a comparative way respond to this basic question that what are the advantages and disadvantages of the views expressed about Islamic civilization periods? The result of the research is that most of the existing views had no defensible scientific strength and require a serious and fundamental review because of having ambiguities and combination of conceptual boundaries, the uncertainty of the indicator, undefined historical basis, and also theoretical shortcomings specifically in the interlaced boundary of real or valid existence of civilization. From the perspective of this article, a vital revolution cannot be identified for Islamic civilization, rather it has to be considered in different periods and different lands without being able to indicate an immutable pattern for it.