بررسي انتقادي گزارش سفرنامه هاي اروپاييان درباره صوفيان عصر صفوي

A Critical Review of the European Travelogues Reports on the Sufis of the Safavid Era

گزارش سياحان اروپايي درباره تصوف دوران صفويه، از آن جهت كه فارغ از الزامات تاريخ نگاري رسمي نگارش يافته اند، جزئياتي بديع و ارزشمند را در بردارند. اين مقاله كه با شيوه توصيفي-تحليلي تاليف شده، مي كوشد تا گزارش سياحان را در مقايسه با آثار مخالفان، موافقان و پژوهشگران تصوف ارزيابي كند. نتيجه اين كه سياحان به سبب اقامت محدود و مسيرهاي مشخص، صوفيان بسياري از مناطق ايران را نديدند و لذا توصيفات آنها جامعيت ندارد. گزارش سياحان عموما نشانگر رويارويي مستمر دراويش نعمتي- حيدري، انزواطلبي و لاابالي گري بعضي صوفيه، و وابستگي شماري از آنان به حاكميت است. گردآوري وجوهات از رهگذران و اظهار كرامات نيز از جمله رفتارهاي صوفيه اند كه اغلب مورد پيش داوري و تعميم سياحان قرار گرفته اند. بعضي خدمات صوفيه به جامعه شيعي و محبوبيت اولياي تصوف نزد مردم نيز مورد توجه سياحان بوده است. البته تناقض هايي در گزارش سياحان وجود دارد كه احتمالا ناشي از ذهنيت اروپايي و يا جهت دهي مترجمان است.

The European travelers' reports on the Sufi-era Sufism contain exquisite and valuable details as they are written out of the requirements of official historiography. Designed in a descriptive-analytical way, this article attempts to evaluate the reports of the travelers as compared to the works of dissidents, sympathizers, and Sufi scholars. The result showed that the travelers, due to their limited residence and specific routes, did not see the Sufis in many parts of Iran, and therefore their descriptions are not comprehensive. Travelers' reports generally indicate the continued confrontation of the Nemati-Heydari dervishes, the isolationism and remissness of some Sufis, and the dependence of a number of them on the government. Gathering money from passers-by and expressing keramats are also Sufi behaviors that have often been prejudiced and popularized by the travelers. Some Sufi services to the Shiite community and the popularity of the Sufi guardians have also attracted the attention of the travelers. Of course, there are some contradictions in the reports of the travelers, which may be due to the European mentality or the orientation of the translators.