واكاوي زمينه هاي اجتماعي سياسي رشد تكاپوهاي علمي شيعيان در دوره سلجوقيان

An examination of the Social and Political Contexts of the Growth of Shiite Scientific Endeavors in the Seljuk Era

سده هاي پنجم و ششم هجري دوره ‍ اي درخشان در رشد علمي جوامع اسلامي بود و دانشمندان شيعه نيز در اين روند مشاركت داشتند. نخبگان شيعي، براساس چارچوب هاي فقهي خود و اتخاذ سياست ميانه روي در مراتب مختلف حكومت حضور يافته، اقدامات مهمي را در حوزه هاي دانش (آموزش، تربيت شاگردان، تاليف كتب) و رشد نهادهاي مربوط (تاسيس مدارس) و ترويج مذهب شيعي به ثمر رساندند. در نتيجه اين فعاليت ها بالندگي مذهب شيعه امامي در اين دوره رقم خورد. در اين مقاله زمينه هاي اجتماعي سياسي رشد تكاپوهاي علمي شيعيان در دوره سلجوقيان مورد بررسي قرار گرفته تا به اين سوال پاسخ داده شود كه با وجود سياست ديني سلجوقيان در جانبداري از مذهب اهل سنت، چگونه تكاپوهاي علمي عالمان شيعي افزايش يافت؟ بر اساس داده هاي موجود، اين فرض مطرح مي شود كه بروز مباحث جديد و لزوم مواجهه با برخي چالش هاي درون ديني و برون ديني و نيز بروز برخي علايم بحران در نظام انديشه اي جامعه اسلامي در آن دوره، زمينه ساز انگيزه و تحرك شيعيان براي حركت و تلاش علمي گرديد.

The fifth and sixth centuries (AH) were brilliant periods in the scientific development of the Islamic societies. Shiite scholars also participated in this process. Shiite elites, based on their jurisprudential frameworks and adopting moderation policy, have played roles in various levels of the government. They have taken important steps in the fields of knowledge (education, educating students, and compilation of books), the development of the related institutions (establishing schools) and promoting Shiite religion. As a result of these activities, the rise of the Shiite religion began during this period. This article examines the social and political contexts of the growth of Shi'ites' scientific endeavors in the Seljuk era to answer the question of how the Shi'ite scholars' scientific endeavors increased despite the Seljuks' religious policy in favor of the Sunni sect. Based on the available data, it is assumed that the emergence of the new issues and the need to face some intra-religious and inter-religious challenges, as well as some signs of crisis in the thinking system of the Islamic community at the time, underpinned the Shiites' motivation for their scientific endeavors.