بررسي تاريخي نظريۀ بخشيدن خمس توسط امامان شيعه (11 تا 329 ه.ق)

در اين مقاله، براي نقد باور برخي در زمينۀ بخشش خمس توسط امامان شيعه، پس از دسته‌بندي و اعتبارسنجي گزارش‌هاي اين بخشش به ترتيب هر امام، شرايطي كه موجب بروز اين پديده در عصر امام بوده، بررسي ‌شده است. در ادامه، شواهد تاريخي ديگري نيز تبيين خواهد شد كه مردود بودن اين باور را اثبات مي‌كنند. شواهدي چون باور جايگزيني خمس به‌جاي زكات براي خويشان پيامبر(ص)، وجود روايات تثبيت‌كنندۀ خمس از اماماني كه روايات تحليل از آنان نقل ‌شده است. همچنين تشكيل و حمايت شبكۀ گسترۀ وكالت با مجموعۀ وظايفي، از جمله جمع‌آوري خمس توسط امامان بعدي، از قراين ديگري است كه ديدگاه تاريخي حلال شمردن مطلق خمس را رد مي‌كند؛ بنابراين به نظر مي‌رسد در كنار قاعدۀ عمومي بخشيدن خمس، دربارۀ خمسي كه در اموال منتقل‌شده طي معاملات مختلف به شيعيان، از غير آنان وجود دارد، شرايط سياسي، اجتماعي و امنيتي برخي از امامان، سبب آن شده است كه شيعيان بر اساس چنين رواياتي به‌طور موقت از پرداخت خمس مازاد دارايي‌هاي خود معاف شوند. اين معافيت در برخي موارد، با توجه به شرايط افراد خاصي كه به اين‌منظور مراجعه مي‌كردند، رخ ‌داده و هرگز براي همگان و در همۀ زمان‌ها عموميت نداشته است.