تحديد مفهومي و امكان‌سنجي سلب حق از ديدگاه فقها

مفهوم حق يكي از مفاهيمي است كه با وجود كاربرد فراوان، ابهام فراواني در مفهوم آن وجود دارد و نمي‌توان تعريف واحدي از آن ارائه داد. در فقه اسلامي نيز مسئلۀ مفهوم حق و ويژگي‌ها و آثار آن، از جمله امكان سلب حق كه به قابليت اسقاط حق از آن تعبير مي‌شود، در كنار بررسي مصاديق و كاربردهاي آن همواره مورد سؤال فقها بوده است و به مطالعۀ آن پرداخته‌اند. اكثريت فقها حق را معادل سلطنت مي‌دانند، برخي نيز آن را ملك يا مرتبه‌اي ضعيف از آن مي‌شمارند. با اين تعريف، حق در برابر حكم قرار گرفته و يكي از ويژگي‌هاي اصلي و مقتضاي طبع آن، قابليت اسقاط است كه موجب تمايز آن از حكم مي‌شود؛ به اين معنا كه اگر امري اسقاط‌شدني نباشد حق نيست. برخي ديگر از فقها حق را اعتباري مستقل دانسته‌اند و بر طبق آن در خصوص قابليت اسقاط آن نيز، ميان ايشان اختلاف وجود دارد. گرچه در هر صورت براي اسقاط حق، شروطي مانند ايجاد سبب حق و عدم مخالفت با كتاب و سنت وجود دارد.