بررسي رابط و يا رابطي بودن ممكنات از نظر جلال‌الدين دواني

ملاصدرا با اعتقاد به رابط بودن ممكنات، مدعي است كه از سخنان همۀ حكماي پيش از خود، از جمله جلال‌الدين دواني رابطي بودن ممكنات استتناج مي‌شود، اما دواني كه در آثار خود رابطۀ ممكنات و علّت را با مفهوم «انتساب» بيان مي‌كند، اين مسئله را به دو شكل مطرح كرده است: شكل اول همان امري است كه به نظريۀ «ذوق‌التأله» شهرت دارد، اما در شكل دوم با تكيه بر تعبير تشأن به جاي رابطۀ علّي معلولي و توضيح مفهوم ام‌النسب، مفهوم انتساب را به نحو دقيق‌تري عنوان مي‌كند؛ به صورتي كه قابل تطبيق با وجود رابط در دستگاه وحدت شخصي ملاصدراست. در مقالۀ حاضر با پذيرش شكل دوم به عنوان نظريۀ كامل‌تر و دقيق‌تر دواني، چنين نتيجه‌‌گيري مي‌‌شود كه آن‌چه موجب شده ملاصدرا معتقد باشد، دواني ممكنات را وجود رابطي مي‌داند دو امر است: يكي بيان ناموفق دواني از مقصود خود و ديگري عدم توجه ملاصدرا به شكل دومِ بيان انتساب.