تقديس چنگيزخان در منظومه‌هاي تاريخي دورۀ ايلخاني

The Sanctification of Genghis Khan in the Historical Books of Poetry during the Ilkhanid Period

دورۀ ايلخاني از دوره‌هاي مهم تاريخ‌نگاري فارسي است و آثار تاريخي ارزشمندي در اين زمان آفريده شده‌ است. از آنجا كه مخاطب اين آثار معمولاً نهاد قدرت بوده ‌است، شاعران و نويسندگان مي‌كوشيدند رضايت آن را جلب كرده و با استفاده از ابزارهاي گوناگون زباني و بلاغي و استناد به گفتمان‌هاي مقبول جامعه، به شاهان مغول مشروعيت بخشند. يكي از اين شيوه‌ها نسبت‌دادن فرّۀ ايزدي به خانان مغول و همانندسازي آنان به شاهان آرماني ايراني بود. در اين پژوهش چگونگي بهره‌گيري از گفتمان ديني در جهت تقديس چنگيزخان، در سه منظومۀ تاريخي ظفرنامۀ مستوفي، تاريخ منظوم كاشاني و شهنشاه‌نامۀ تبريزي بررسي شده‌ و براي تكميل بحث، رويكرد شاعران اين آثار با رويكرد خواجه رشيدالدين در اين زمينه مقايسه شده است. بدين منظور، اين مقاله از گوهر پاك اجداد چنگيز، چگونگي ارتباط خان مغول با عالم غيب و فرّۀ ايزدي او، اعتقاد به برقراري رابطه ميان حملۀ مغولان به ايران و مأموريت الهي چنگيز سخن به ميان آورده ‌است. نتايج حاكي از آن است كه دو رويكرد متفاوت در اين آثار وجود دارد: كاشاني و مستوفي براي خلق تصوير شاهي آرماني از خان مغول از روش‌هاي گوناگون بهره گرفته‌اند؛ اما تبريزي كمتر در جهت ايجاد مقبوليت مغولان گام برداشته و به اشاره‌اي كوتاه و گذرا بسنده كرده‌ و خواجه رشيدالدين در جامع‌التواريخ نيز رويكردي ميانه دارد؛ ايدۀ تقديس چنگيز كه در اثر اخير آشكارا مطرح شده‌، در تاريخ منظوم كاشاني و ظفرنامه به نُضج و كمال رسيده است.

The Ilkhanid era is one of the most important periods in Persian historiography and prominent historical works were composed at this time. Given that these works were usually dedicated to the institution of power, poets and authors sought to please the rulers of time. Hence, using a variety of linguistic and rhetorical devices, as well as community-based discourses, they strived to legitimize the Mongol kings. One of these strategies involved attributing divine dignity (Far Izadi) to the Mongol kings and comparing them to the Iranian ideal kings. This study investigates the application of religious discourse in order to sanctify Genghis Khan in three historical books of poetry including Mostufi’s Zafarnameh, Kashmani’s History in Verse and Tabriz’s Book of Kings. To this end, this paper elaborates on the pure essence of the Genghis ancestors, how the Mughal empire was related to the Unseen world and its divine glory, as well as the belief in the relationship between the Mongol invasion to Iran and the Genghis’ divine mission. According to the results, two different approaches could be identified in these works: Kashani and Mostufi have recruited various strategies to portray an ideal picture of Khan Mughal, but Tabrizi has been fairly reluctant in establishing Mongolian legitimacy and has sufficed to a brief mentioning. Khwaja Rashid al-Din also has adopted an intermediate approach in Jama'at al-Tavarikh. The idea of Genghis sanctification, which is evident in this recent work, has reached its zenith in Kashani’s History in Verse and Zafarnameh.