كليدواژه :
رحلۀ ابن‌جبير , نهاد آموزشي , مسجد , مدرسه , بيمارستان
چكيده فارسي :
سفرنامه‌ها به جهت اشتمال بر انبوهي از اطلاعات رنگارنگ و غالباً ارزشمند، جايگاه ممتازي در بررسي‌هاي تاريخي داشته و تاريخ‌نگاران همواره از آن‌ها به‌عنوان منابع دست اول در پژوهش‌هاي خويش بهره مي‌برند. سفرنامۀ مشهور ابن جبير (540ـ614ق/1145ـ1217م)، كه سه سفر به مشرق داشت، شرح نخستين سفر اوست. او در اين سفر افزون بر زيارت خانۀ خدا، در شهرهاي ميان اندلس تا حجاز حضور يافت و در راه بازگشت از عكّا، سيسيل و كارتاژ (قَرطاجَنَّه) نيز گذر كرد. ابن‌جبير نيز همانند ديگر سفرنامه‌نويسان مسلمان به وضع علمي و آموزشي به‌ويژه وضع نهادهاي آموزشي سرزمين‌هايي كه بدان‌ها گام نهاده، توجّه داشته و اطلاعات ارزشمندي در اين زمينه ارائه كرده است. اين پژوهش با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي مي‌كوشد پس از ارائۀ اجمالي گزارش‌هاي ابن‌جبير در اين زمينه، زاويۀ نگاه او به نهادهاي آموزشي و هرم توجّه وي به آن‌ها را مورد تحليل و بررسي قرار دهد. بر پايۀ يافته‌هاي اين پژوهش، دور از ذهن نيست كه توجه و علاقۀ ابن‌جبير به شرح مفصل نهادهاي آموزشي برخي از مناطق به‌ويژه شام و غفلت يا تغافل او از ذكر و شرح برخي از نهادها مانند مساجد جامع منسوب به فاطميان، در اثر تمايلات مذهبي او بوده باشد. افزون برآن، توصيف عناصر معماري ساختمان، مسائل مالي و رفاهي، نحوۀ تأمين هزينه و كميّت نهادهاي آموزشي، تعلّق آن ها به مذهبي خاص و برخي از شيوه‌هاي آموزشي خاص در اين مراكز نيز از ديگر زواياي توجه ابن جبير به نهادهاي آموزشي بوده است.
چكيده لاتين :
Travelogues have a special place in historical studies due to their wealth of valuable information, and historians at all times have employed travelogues as first-hand sources in their research. Ibn Jubayr’ famous travelogue (045-414 AH/1140-1111), who made three visits to the East, is a description of his first travel. In addition to the pilgrimage to the Mecca, he toured cities in the territory between Andalusia and Hejaz and visited Acre, Sicily and Carthage on his way back. Ibn Jubayr, like other Muslim travel writers, had a keen eye for the scientific and educational situation, especially educational institutions in the lands he visited, and has provided invaluable and detailed information on this subject. Using a descriptive-analytical approach, this paper aims to analyze educational institutions through the spectacle of Jubayr after presenting a brief account of Ibn Jubayr’s reports on this subject. Based on the findings of this study, it is not surprising that Ibn al- Jubayr’s obsession with detailed depiction of educational institutions in some areas, especially Levant, has resulted in his neglect or negligence in elaborating on other institutions, such as the grand mosque attributed to Fatimids owing to his religious beliefs. In addition, a description of architectural elements, financial and welfare issues, financing strategies and the number of educational institutions, their religious affiliation as well as some specific educational practices in these centers are also other aspects of educational institutions examined by Ibn Jubayr.
