تأملي بر مسئله شهر و شهرنشيني در دورة هخامنشي در فارس مركزي

Some Observations on the Question of Urbanism in the Central Fars in the Achaemenid Period

مسئله شهر و شهرنشيني ازنظرگاه­ هاي گوناگون در هر يك از حوزه­ هاي انسان­ شناسي، جامعه ­شناسي و باستان­ شناسي قابل موشكافي است. اين مقاله با تكيه‌بر يكي از اين مباني نظري مبني بر ارتباط مستقيم نوع بافت سياسي‌ـ‌اجتماعي جامعه با شهر و فرم آن بحث مي‌كند كه زمينه شكل‌گيري شهر و رشد شهرنشيني در فارس مركزي در دورة هخامنشي علي‌رغم ظرفيت ­هاي زيست ­محيطي مناسب آن به دليل ساختار اجتماعي فارس مركزي، دستگاه سياسي سيار هخامنشي و بافت جمعيتي دامدار منطقه فراهم نشده بود. مدارك موجود نشان مي‌دهد رشد و شكوفايي منطقة فارس مركزي متعاقب تأسيس شاهنشاهي هخامنشي به‌رغم عمليات ساختماني بي‌سابقه در تخت جمشيد اساساً در راستاي ايجاد شهر و شكل‌گيري ساختار شهرنشيني نبوده است. نتايج تحقيقات ميداني يك دهة اخير در دشت تخت‌جمشيد نيز آشكار مي‌سازد كه برخلاف تصور كاوشگران اين مكان، نه‌ تنها اطلاق عنوان شهر بر اين آثار هنوز زود است، بلكه وجود يك چشم‌انداز شهري را بيش‌ازپيش به چالش مي‌كشد.

Urbanism as a comprehensive research subject could be explored from various anthropological, social and archaeological points of view. This paper, based on one of these theoretical approaches suggesting a direct relationship between the city form and socio-political structure, argues against recent discussions on the urbanization nature of Central Fars during the Achaemenid period. The cultural developments at this region have not been led to establishment of urbanization because of nomadic nature of Achaemenid king, his itinerant court and strong pastoral aspects of population. A survey of current evidence shows that the growth following the foundation of Achaemenid Empire and beginning of building operation at Persepolis was so ephemeral that soon stopped before reaching to the stage of urbanization. The results of recent archaeological investigations at the Persepolis plain reveal that the interpretation of newly discovered material as remains of a city, as excavators claim, is problematic and there is no clear indication of an urban landscape in the region during the Achaemenid period.