بررسي مباني ايدئولوژيك صحنه هاي تاج ستاني از ايزدان در هنر ايران باستان

An Investigation of the Ideological Foundations of the Divine Investiture in the Ancient Iranian Art

يكي از مضامين پركاربرد در هنر شرق باستان، صحنه­ هاي نمادين اعطاي مقام پادشاهي از سوي خدايان است كه جايگاه والاي مقام پادشاهي و تأييد آسماني پادشاه يا به ­عبارتي رابطۀ قوي دين و سياست را نشان مي ­دهد. اين صحنه­ ها در آثار هنري ايران باستان نيز مكرر به­ چشم مي­ خورند. مقالۀ پيش ­رو با تكيه بر ملاحظات سياسي و مسائل تاريخي، علل و زمينه هاي توجه پادشاهان ايراني به اين رسم را بررسي مي­ كند. تحليل­ ها نشان مي ­دهد كه هخامنشيان در مواجهه با مردمان شرق باستان؛ اشكانيان در مواجهه با يونانيان؛ و ساسانيان در مواجهه با كوشان ­ها و روميان، از زبان هنري براي تبليغات خود بهره گرفته ­اند و صحنه ­هاي تاج­ ستاني از خدايان يكي از مهم­ترين آن‌ها بوده است. اين تبليغات در ميان رعايا و رقباي داخلي پادشاهي نيز كاربرد داشت. بنابراين برخي از پادشاهان ايراني مانند داريوش يكم هخامنشي، اردشير بابكان و خسرو دوم ساساني كه در مشروعيت سلطنت آنان ترديدهايي اساسي وجود داشت، بيش از همه به اين صحنه ­ها روي آورده ­اند. از اين‌ رو، صحنه ­هاي تاج ستاني از ايزدان در هنر ايران باستان به ­رغم جلوۀ ناپسندي كه در نظرگاه دين زردشتي داشت، به سنت­ هاي باستاني پادشاهي تعلق داشته و به ­معناي دگرانديشي يا بدعت­ گرايي پادشاهان نيست.

The symbolic scenes of the divine investiture of the Kings is one of the most widely used themes in the art of the Ancient East that reflect the interconnectedness of politics and religion and serves to display the supreme position of the King and his divine right. The recurrence of these scenes in the art of ancient Iran indicates the use of ancient and foreign traditions by Iranians. The reason behind the Persian Kings’ appeal to this tradition is the question that, this research is going to answer based on the historical issues and political considerations. The analyses show that the Achaemenids in the face of the Ancient East, Arsacids in the faced the Greeks and Sassanians in the face of Kushan and Romans, used artistic language for their propaganda and the investiture scenes were among the most important ones. The propaganda was also used among the common people and internal rivals of the King. Accordingly, some of the Persian Kings, most notably Darius I, Ardeshir I, and Chosroes II, who had challenges in terms of legitimacy, turned to these scenes. Consequently, the iconography of the Gods in these scenes, despite being considered disgraceful in the view of the Zoroastrianism, is related to the royal custom, and should not be considered the revelation or religious heresy of the Kings.