بررسي و تحليل تجرد تشكيكي نفس در تفكر ابن‌سينا و ملاصدرا

بي‌شك مسئله تجرد نفس و تشكيكي بودن آن ازجمله مسائل بسيار مهم و سرنوشت‌ساز فلسفي است كه پيروان و منكران بسياري داشته و هميشه محل بحث فيلسوفان و متكلمان در جهان اسلام بوده است. به نظر مي‌رسد كه اختلاف مباني فلسفي ابن‌سينا و صدرا، امكان وحدت اين دو متفكر را در اعتقاد به نظريه تشكيكي بودن تجرد نفس به حداقل برساند. انكار تجرد مثالي نفس و اعتقاد به تشكيك عامي توسط ابن‌سينا در قول مشهور و اعتقاد به‌مراتب و مدارج تجرد نفس از آغاز پيدايش تا مرتبه فوق عقلي ازنظر صدرا پيامدهاي متعددي را در حوزه نفس‌شناسي به دنبال دارد. نگارنده به‌رغم همه اين تفاوت‌ها در اين نوشتار به روش توصيفي-تحليلي كوشيده است تا توجيهي براي نظريه ابن‌سينا بر تشكيكي بودن تجرد نفس بيابد؛ و با ذكر شواهدي، تجرد تشكيكي صدرالمتألهين را، به‌رغم تفاوت بسيار با نظر ابن‌سينا، تقريري ديگر از تشكيك به معناي عامي ابن‌سينا بداند. بيان اقسام تشكيك و تأييد رابطه تنگاتنگ نفس و بدن ‌بر اساس اصول تشكيك وجود و حركت جوهري اشتدادي وجود ازجمله مواردي است كه از طريق آن مي‌توان آراي دو فيلسوف موردنظر را به يكديگر نزديك كرد و در نهايت امر، موضع تشكيكي بودن تجرد نفس را، روشن و شفاف ساخت.