عمقي‌شدن كاربري زمين در بهره‌برداري‌هاي كشاورزي روستايي؛ مؤلفه‌ها و تعيين‌كننده‌ها

عمقي‌سازي، به معناي افزايش بهره‌وري زمين و فزوني عملكرد در اثر كنش‌هاي انساني است. باوجود چالش بالقوه ناپايداريِ كاربري زمين، عمقي‌سازي رويكرد اصلي توسعه كشاورزي و پاسخ به نيازهاي فزاينده غذايي بشر و نيز سنجه‌اي براي تحليل كارايي كشاورزي است. مطالعه حاضر به ارزيابي و تحليل عمقي‌شدن كشت لوبيا در منطقه روستايي خرمدشت شهرستان خمين مي‌پردازد. نمونه آماري، 183 بهره‌بردار لوبياكار منطقه بوده و داده‌هاي موردنياز با عمليات ميداني گردآوري شد. روايي ابزار گردآوري، محتوايي و پايايي آن با انجام مطالعه مقدماتي و آزمون‌هاي آماري، ارزيابي و تأييد شد. مقياس‌سازي براي سنجش عمقي‌شدن، براساس مؤلفه‌هاي تخصصي شدن كشت، اندازه نسبي سطح بهره‌برداري، سطح بهره‌وري، ضريب مكانيزاسيون و فشردگي دوره آيش، با رويكرد تحليل عاملي و تركيب خطي وزني نرمال انجام شد. بر اساس يافته‌ها، باوجود سطح بالاي زيركشت لوبيا در منطقه، ميزان عمقي‌شدن در نزديك به 98 درصد از بهره‌برداري‌ها كمتر از حد متوسط و تنها در بين 2/2 درصد از بهره‌برداران بيش‌ازحد متوسط بوده است. گرچه به لحاظ فني و در مقايسه با بهره‌برداري‌هاي عمقي‌تر، امكان دستيابي به فشردگي بيشتر در آينده براي نظام‌هاي كمتر عمقي آسان‌تر است، اما عمقي‌شدن كمتر كاربري زمين لزوماً به معني توسعه و افزايش معني‌دار عملكرد در آينده نيست. در همين رابطه، تحليل تفاوت‌هاي كاربري زمين بين سطوح مختلف عمقي‌شدن در رابطه با متغيرهاي مختلف نشان داد درحالي‌كه عمقي‌شدن به واگرايي شديد عملكرد و راندمان اقتصادي در بين بهره‌برداري‌هاي منطقه موردمطالعه انجاميده، ضعف سياست‌گذاري و مديريت كلان كشاورزي در اين زمينه نيازمند درنگ و برنامه‌ريزي‌هاي سنجيده‌اي در آينده است.