نشانه‌شناسي عنوان قصيده (حفرٌ علي ياقوت العرش) سروده محمد‌علي شمس‌الدين

نشانه‌شناسي دانشي است كه از روش‌هاي آن براي نقد و تحليل متون استفاده مي‌شود و نقش مهمي در درك و شناخت معاني و لايه‌هاي پنهان متن دارد. عنوان آستانه و درگاه ورود به دنياي متن است كه هر خواننده به‌ناچار بايد از آن عبور كند و به همين جهت عنوان مي‌تواند نقش مهمي در انگيزش خواننده به‌سوي متن داشته باشد. برخي از شاعران معاصر وسواس و دقت بسياري در گزينش عناوين شعري خود به خرج مي‌دهند و آن‌ها را آگاهانه برمي‌گزينند كه ازجمله آنان مي‌توان محمدعلي شمس‌الدين را نام برد. بنابراين نشانه‌شناسي عنوان مي‌تواند ما را در درك و شناختي نو از شعر كمك كرده و تحليل عميق‌تري از آن ارائه دهد. اين پژوهش در پي آن است تا قصيده‌ (حفرٌ علي ياقوت العرش) سروده محمدعلي شمس الدين، شاعر معاصر لبنان و از شاعران مقاومت جنوب را مورد تحليل نشانه‌شناسي عنوان با تكيه بر كاردكرد بينامتني قرار دهد و ارتباط عنوان با متن اصلي، كاركردهاي عنوان در متن و سازوكارهاي توليد معاني‌ را در متن قصيده واكاوي كند. از مهم‌ترين يافته‌هاي اين پژوهش عبارتند از: عنوان به مثابه متني موازي با متن اصلي قرار گرفته و شاعر در تمام متن اصلي در پي آن است تا از رهگذر كنش‌هاي موجود در متن به جايگاه وصف‌شده در عنوان دست يابد كه اين خود مهم‌ترين پيوند ميان عنوان و متن اصلي به شمار مي‌رود. افزون بر اين، عنوان در متن، كاركردهايي چون كاركرد بينامتني، توصيفي، انگيزشي، صرفي و نحوي دارد و مهم‌ترين آن‌ها همان كاركرد بينامتني قرآني است كه شاعر با كمك آن معاني مورد نظر خود را توليد كرده است. روابط همنشيني و جانشيني، كاركردهاي عنوان، منظومه‌هاي واژگاني و تضادهاي موجود در متن از مهم‌ترين ابزارهاي توليد معاني در دست شاعر بوده‌اند.