اخبات به مثابه يك درجه در مسير تحول اخلاقي و ابعاد آن

نوشتۀ حاضر به ويژگي‌ها و ابعاد مرتبه‌اي در اخلاق پرداخته كه با وجود نقش كليدي در تحول معنوي، كمتر مورد توجه بوده است. اين رتبه در آيۀ 34 سورۀ حج با واژۀ «مخبتين» معرفي شده و به دليل بسامد كم اين واژه و مشتقات آن، مورد كم‌توجهي بوده است. فقدان پژوهشي جامع در اين زمينه، در كنار تمجيد فراوان آيۀ يادشده از «مخبتين» و توصيفات روايات از آنان، لزوم پژوهشي دقيق را گوشزد مي‌كند. روش كار در گردآوري محتوا افزون بر تحليل مفاد بيانات واردشده دربارۀ اخبات، استفاده از تبيين‌هايي است كه در آيات، روايات و تفاسير عناصر مفهومي مندرج در معناي اخبات، مانند خشوع و تواضع، طرح شده است. در تحليل محتوا به روش استظهاري رايج در فقه پايبند بوده‌ايم و نتايج در قالب پاسخ به پرسش‌هاي معمول در ترسيم مقامات سلوك تنظيم شده است. يافته‌هاي پژوهش، از وجود آموزه‌هايي گسترده و عميق دربارۀ مقام اخبات حكايت دارد. اين آموزه‌ها از مقامي فراتر از مقام تقوا و احسان خبر مي‌دهد كه موجب وصال به رحمت حق مي‌شود و سالك را از آفاتي چون غرور و عجب، مصون مي‌دارد. نتيجۀ پژوهش، ما را به اين نكته واقف مي‌كند كه حلقۀ واسط ميان مقام احسان و وصول به رحمت، عبور از مقام اخبات است. مقام اخبات از نگاهي ژرف به اعمال و به نسبت آن، با آرمان‌هاي سالك خبر مي‌دهد و ارتباطي متفاوت را در خلوت عبد و ربّ سبب مي‌شود.