تحليل گونه هاي تزاحم در دانش فقه و اخلاق با تأكيد بر تزاحم اهتمامي (اشتغالي) در حوزه اخلاق

يكي از مسائل مهم دانش اصول فقه، كه در فقه و اخلاق كاربرد فراواني دارد، مبحث «تزاحم» است. با توجه به تفاوت حوزۀ فقه و اخلاق، تزاحمي كه در حل مسائل اخلاقي مطرح است، در تعريف، تقسيم و مرجحات، با تزاحم مطرح در دانش فقه، اختلاف قابل‌توجهي دارد. در اين تحقيق، اولاً در صدد طراحي چهارچوب نويني براي مسألۀ تزاحم در اصول «فقه الاخلاق» هستيم. ثانياً براي حل برخي از مسائل اخلاقي كه در تبيين سبك زندگي اسلامي سهم قابل‌توجهي دارند، گونۀ جديدي از تزاحم به نام «تزاحم اهتمامي (اشتغالي)» مطرح مي‌شود. در اين نوع تزاحم، بر خلاف تزاحم حكمي، مكلف براي انجام دو تكليف متزاحم قدرت دارد؛ اما بايسته نيست يا نمي‌تواند براي هر دو تكليف به يك اندازه زمان و توان صرف كند؛ در نتيجه، بايد اهتمام اصلي خود را بر كار اهم متمركز كند. به نظر مي‌رسد با بررسي نصوصي كه در صدد ارزش‌گذاري اعمال هستند، كليد فهم برخي از روايات، استفاده از تزاحم اهتمامي است. از آن‌جا كه اين گونه از تزاحم در قلمرو دانش اخلاق تعريف مي‌شود و مرجحات آن با مرجحات تزاحم حكمي متفاوت است، نتايج آن در برخي موارد، با خروجي تزاحم حكمي در فقه اختلاف دارد.