الگوي رشد اخلاقي از ديدگاه خواجه نصيرالدين طوسي

در اين جستار، تلاش مي‌شود الگوي رشد اخلاقي از ديدگاه خواجه نصيرالدين طوسي بازطراحي شود. اين مقاله بر آن است كه با تأكيد بر امكان تحول اخلاقي، و معنايابي واژۀ رشد در آثار خواجه نصيرالدين، از طريق تعميم تعريف استكمال، به مقايسۀ مفهوم‌سازي وي از رشد اخلاقي با انگارۀ روان‌شناسان رشد بپردازد. تأكيد انديشمندان رشد اخلاقي، تعريف از طريق عوامل اخلاق است. ما پس از تبيين فرايند رشد اخلاقي، ماهيت رشد اخلاقي را از حيث كيفيت تركيب و اولويت عوامل تعريف مي‌كنيم. تحليل مفهومي، گزاره‌اي و تحليل سيستمي از آثار طوسي، ابزار و روش تحقيق بوده است. طوسي همچون فلاسفۀ يونان به نقش شناخت در تحول اخلاقي اهميت ويژه‌اي داده است. استنباط و استدلال موضوعات كلي و جزئي اخلاقي ـ كه منشأ رفتار است ـ از پيش‌انگاره‌هاي معرفتي عقل نظري، از طريق عقل عملي صورت مي‌پذيرد. نقش عواملي چون عواطف، جنسيت، عوامل جسماني، عوامل بيروني‌ـ‌محيطي نيز بررسي شده است. بر اين اساس، كاركرد اخلاقي انسان، فرايندي فعال با خاستگاه سرشتي، متضمن نظم‌دهي رفتارهاي آدمي توسط شناخت در بافت هنجارها و ارزش‌هاي محيط است، به گونه‌اي كه در طول زمان و ممارست و تجربه، اين انتظام براي انسان به صورت ملكه ـ كه ارزش‌هاي خودساخته زيربنايي رفتارند ـ دروني‌ مي‌شود. اين تحول اخلاقي، به شكلي نظام‌مند همچون يك الگوي مرحله‌اي، از كودكي شروع به شكل‌گيري مي‌كند و مراحل آن تا بزرگسالي ادامه دارد و در بزرگسالي نيز داراي سطوح و مراتب متعدد است. خواجه براي هر يك از اين مراحل، اصول تربيتي‌اي بيان كرده است.