فلسفه ارتباطات از گراماتولوژي دريدا تا حكمت صدرا

به هر ميزان كه شبكۀ‌‌ ارتباطي انسان كميت مي‌‌يابد و فناوري جديد، آدمي را مسحورتر مي‌‌كند، انسان از كيفيت ارتباط، غافل‌تر و كاربرد فناوري، صورت نامعقول‌‌تري به خود مي‌‌گيرد. فلسفه ارتباطات اوج تلاش جهان غربي به نفع كيفيت و عقلانيت است، تلاشي سرد و مأيوس‌كننده در برابر تحولي گرم و وسوسه‌‌آميز. اولين باري هم كه جان لاك اصطلاح «علم ارتباطات» را به معناي امروزي‌‌اش به‌كار برد، آن را شكست‌خورده اعلام كرد. جان لاك در كتاب قواي فاهمه بشري، ذيل مباحث «درباره كلمه»، ارتباطات را فلسفه‌‌پردازي كرد. اين مسئله و توجه مي‌‌تواند آغازي باشد براي كشف «نظريه ارتباطات» در حوزه‌‌هاي معرفتي جهان شرقي. به هر ميزان كه صراحت‌ها و دقت‌هاي يك حوزه فكري در خصوص «كلمه» بيشتر باشد، به همان ميزان معرفت جامع‌‌تر و عميق‌‌تري درباره ارتباطات به دست خواهد آمد. مقاله پيش‌رو با رويكردي تطبيقي و روشي منطقي تلاش مي‌‌كند به خاستگاه ارتباطات در معرفت ديني و اسلامي نزديك شود؛ ازاين‌رو معنا ـ واژۀ «كلمه» در مباحث «كلام و كتاب الهي» ملاصدرا با مباحث «گفتار و نوشتار» دريدا به گفتگو نشانديم. سپس ادعاها و استدلال‌هاي آنها ارائه شده است. دريدا دغدغۀ «تفاوت» و احترام به ديگري را دارد؛ ازاين‌رو بر امر نوشتاري و «تعويق» تأكيد مي‌‌كند. در مقابل، صدرا دغدغه «تعالي» را در سر مي‌‌پروراند و بر وحدت امر نوشتاري و گفتاري اصرار مي‌‌ورزد. از نگاه وي، كلمه از خلال «تشريع»، «تكوين» و «ابداع» معنادار مي‌‌شود؛ به‌عبارت‌ديگر علاوه بر لايۀ «اجتماعيِ» ايجاد كلام، توجه به لايۀ «الهامي» (فرشته‌‌شناسي) و «الهي» (خداشناسي) در ايجاد كلمه سبب خواهد شد ارتباط، متعالي شود.