بررسي ميزان پذيرش اجتماعي استفاده از دوچرخه در سطح كلانشهرها، مطالعه موردي: كلانشهر تهران

به موازات نقش بيشتر خودروها در شهرها و آشكار شدن آثار منفي آن براي ساكنان شهرها و محيط زيست، به تدريج تمايلات عمومي براي كاهش استفاده از اين وسيله و جايگزيني آن با روش‏هاي حمل و نقل عمومي و پايدار شكل گرفته است. در اين بين، دوچرخه به عنوان يكي از مُدهاي سفر، مهم‏ترين شيوه حمل و نقل پاك شهري محسوب مي‏گردد كه داراي منافع و مزاياي متعدد اقتصادي و زيست محيطي است. شهر تهران نيز مشابه تمامي كلانشهرهاي بزرگ در حال توسعه، گريبانگير مشكلات ترافيكي و حمل و نقل به عنوان يك زيرساخت شهري است. اين در حالي است كه مُدهاي حمل و نقل پايدار شهري همچون پياده‏روي و دوچرخه سواري مي‏توانند نقش مؤثري در اين زمينه ايفاء نمايند و در حال حاضر جايگاه چنداني در سهم از سفر در اين شهر ندارند. اين مطالعه، با هدف بررسي ميزان پذيرش اجتماعي استفاده از دوچرخه در سطح كلانشهر تهران تدوين شده و از الزامات اين مطالعه، رويكردهاي رايج كالبد گرا و كم توجهي تحقيقات پيشين به ابعاد اجتماعي و روان‏شناختي دوچرخه سواري در شهرها است. مبناي مطالعه به كمك روش تحقيق كمي با راهبرد پيمايش و مبتني بر «مدل گسترده تئوري رفتار برنامه‏ريزي شده» است. تقويت نظري اين مدل با اضافه نمودن شاخصه‏هاي جديد و مرتبط با محيط مصنوع انجام شده است. ابزار اين مطالعه به كمك يك «پرسشنامه محقق ساخته» بوده و تكميل آن توسط 495 نفر از ساكنان مرد كلانشهر تهران به شيوه نمونه‏گيري طبقه‏اي صورت گرفته است. يافته‏هاي مطالعه با روش تحليل عاملي تاييدي و مدل‏يابي معادلات ساختاري نشان داد؛ اولاً تمامي پارامترهاي به كار رفته در مدل داراي ارتباط معنادار آماري با متغير وابسته است و همچنين بر خلاف مطالعات قبلي، موضوع دوچرخه در بين ساكنان شهر تهران از وجهه مثبت برخوردار بوده و اولويت‏هاي تصميم‏گيري بايد در جهت رفع موانع و افزايش مشوق‏ها براي پذيرش عملي استفاده از آن به عنوان يك وسيله حمل و نقل سوق يابد. از بين عوامل روان‏شناختي تشكيل‏دهنده رفتار دوچرخه سواري، سلامتي مهم‏ترين مؤلفه در نگرش به دوچرخه و هنجارها بيشتر از عامل نگرش در رفتار دوچرخه سواري موثر بوده‏اند. در ميزان اثرگذاري هنجارها نيز، بيشترين تأثير به ترتيب در «هنجارهاي تاكيدي» و «هنجارهاي توصيفي» مشاهده گرديد. «كنترل ادراكي رفتار» نيز نقش اندكي در اين زمينه داشته است. مطابق آزمون همبستگي اسپيرمن، ويژگي‏هاي درك شده از مقوله باورهاي رفتاري؛ مهم‏ترين عامل شكل‏دهنده به نگرش بوده اند و مؤلفه‏هاي سلامتي، فايده و ضرورتمندي حمل و نقلي، ارتباط بيشتري با آن داشته‏اند. همچنين مشخص گرديد كه بين ويژگي‏هاي محيط مصنوع و شكل‏گيري نگرش، ارتباط معناداري برقرار است. در نهايت نتايج به دست آمده از مطالعه، با تحقيقات متعدد كشورهاي پيشرو مقايسه شده و پيشنهاداتي نيز ارائه شده است.