تحليل فضايي عوامل اجتماعي و فرهنگي پيشران و مانع آمايش و توسعه منطقه‌اي در استان خراسان شمالي

در دو دهه اخير به نقش عوامل اجتماعي و فرهنگي در آمايش و توسعه منطقه‌اي توجه زيادي شده است و جذابيت مفاهيمي مانند سرمايه اجتماعي در آمايش و توسعه منطقه‌اي افزايش يافته است؛ بنابراين در چارچوب رويكرد آمايش سرزمين به شناسايي عوامل و عناصر اجتماعي و فرهنگي تأثيرگذار بر فرايند توسعه توجه مي‌شود كه يكي از گام‌هاي اساسي برنامه‌ريزي توسعه يك منطقه است. اين مقاله در پي پاسخ به اين سؤال است كه وضعيت فضايي استان خراسان شمالي از نظر عوامل اجتماعي و فرهنگي پيشران و مانع آمايش و توسعه منطقه‌اي چگونه است. براي پاسخ به سؤالات فوق از تركيب روش‌هاي كيفي و پيمايشي استفاده شده است. جمع‌آوري اطلاعات با استفاده از پرسش‌نامه و آمار و اطلاعاتي صورت گرفته است كه نهادها و اداره‌هاي استاني و شهرستاني در قالب سالنامه آماري استان منتشر كرده‌اند. براساس نتايج پژوهش، شهرستان‌هاي مختلف استان در زمينه شاخص‌هاي اجتماعي و فرهنگي، وضعيت‌هاي متفاوتي را به نمايش مي‌گذارند. در سطح كلان استان، مهم‌ترين عوامل اجتماعي و فرهنگي كه به‌صورت عوامل پيشران عمل مي‌كنند مثبت‌بودن برخي از مؤلفه‌هاي فرهنگ كار (مانند محوريت كار در زندگي با ميانگين 4.45 از 5 و ارزش كار با ميانگين 4/4 از 5) و سرمايه اجتماعي استان (مانند اعتماد با ميانگين 3.39 از 5 و صداقت با ميانگين 3.12 از 5) را شامل مي‌شود. همچنين، تنزل منزلت اجتماعي كار با ميانگين 31.2 %، وجود تعارضات مختلف در سطح استان (مانند تعارض جنسيتي با ميانگين 36 %، تعارض قوميتي در سطح محدود با ميانگين 09/2 از 5، تعارض و نابرابري اجتماعي با ميانگين 19.36 از 25، باور به وجود تبعيض در جامعه با ميانگين 19.9 %، باور به وجود اختلاف و چنددستگي با ميانگين 21.3 % و باور به وجود و افزايش فاصله طبقاتي با ميانگين 50.5 %)، غلبه هويت و تعلق محلي (با ميانگين 42.05%) بر هويت و تعلق استاني و وضعيت نامطلوب بيشتر شاخص‌هاي سلبي سرمايه اجتماعي در سطح استان (بالا‌بودن آسيب‌هاي اجتماعي مانند طلاق، سرقت، اعتياد و بيكاري) از مهم‌ترين عوامل اجتماعي و فرهنگي مانع آمايش و توسعه منطقه‌اي در استان خراسان شمالي هستند.