واكاوي پديده‌ي شهر-منطقه والزامات مفهومي آن براي نواحي شهري ايران مطالعه موردي: منطقه كلان‌شهري مشهد

مشكلات پيش روي كلان‌شهرها در چند دهه ي اخير و عدم توانايي مديران شهري براي حل اين مشكلات، توجه نظريه پردازان را به مقياسي فراتر از كلان‌شهرها يعني سطح منطقه جلب نمود. از پديده هاي فضايي نوين جهاني در سطح منطقه، پديدار شدن ساختاري است كه به شهر منطقه تعبير شده است. مفهوم دقيق و روشن اين پديده همواره با ابهاماتي روبرو بوده است. در اين ارتباط، هدف اين پژوهش واكاوي مفهوم شهر منطقه و همچنين يافتن پاسخي براي اين سؤال است كه بنابر الزامات مفهوم شهر منطقه‌اي مي توان اين اصطلاح را براي مناطق كلان شهري ايران (منطقه كلان‌شهري مشهد) استفاده نمود يا خير. بنابراين، براي انجام اين مقايسه‌ي تطبيقي در ابتدا تعاريف مختلف شهر منطقه و نقش ها و عملكردهاي آن بررسي گرديد. در اين گذار، سه مؤلفه ي اصلي روابط عملكردي، روابط مديريتي و رقابت پذيري جهاني استخراج و جمع بندي نظري شد. همچنين تبيين گرديد كه شهر منطقه مي تواند تك هسته اي يا چندهسته اي باشد كه در هرحال به موازات تقسيمات تخصصي و چندگانه درونش، مجموعه‌اي همكنش و برخوردار از صرفه‌جويي‌هاي ناشي از مقياس است. بررسي تطبيقي اين مؤلفه ها با ويژگي هاي نظام مديريتي و برنامه ريزي فضايي در منطقه ي كلان‌شهري مشهد گوياي آن است كه تنها مؤلفه ي روابط عملكردي براي اين منطقه صدق مي كند. در واقع، از يك سو ويژگي يكپارچگي نهادي حكومتي در منطقه ي كلان‌شهري مشهد رعايت نشده است و از سوي ديگر با توجه به آنكه اين منطقه از ظرفيت‌هاي لازم براي ورود به مباحث رقابت پذيري جهاني برخوردار نيست لذا مي توان گفت كه ويژگي رقابت پذيري در سطح فرامنطقه اي براي منطقه ي كلان‌شهري مشهد صدق نمي كند. از اين رو پيشنهاد مي شود به جاي واژه ي شهر منطقه، از واژگاني همچون مناطق كلان‌شهري در ايران استفاده نمود.