بررسي عوامل مؤثر در پيدايش و تكامل مخروط‌افكنه‌هاي دامنه‌هاي جنوبي ارتفاعات جغتاي با تأكيد بر نقش تكتونيك (در محدوده‌ي غرب سبزوار)

هدف از پژوهش حاضر بررسي عوامل مؤثر در پيدايش و تكامل مخروط‌افكنه‌هاي دامنه‌ي جنوبي ارتفاعات جغتاي در محدوده‌ي غرب سبزوار در استان خراسان رضوي است. براي دستيابي به هدف فوق ابتدا محدوده 25 حوضه آبريز و مخروط‌افكنه‌ها با استفاده از نقشه‌ها، عكسهاي هوايي و با كمك نرم‌افزار GIS تعيين حدودگرديد و با استفاده از برخي شاخص‌هاي ژئومورفيك به تحليل فرايندهاي مؤثر پرداخته شد. شاخص‌هاي مورد استفاده در اين پژوهش عبارتنداز شاخص نسبت پهناي كف دره به عمق دره (Vf)، گراديان طول رودخانه (SL)، نسبت شكل حوضه (BS)، شاخص تقارن توپوگرافي عرضي (T)، شاخص قرينگي حوضه‌ي آبريز (Af)، سينوسيته جبهه كوهستان (Smf)، شاخص تسطيح شدگي جبهه كوهستان (Fd)، شاخص انتگرال فراز نما (Hi) و شاخص Iat است كه متوسطي از نتايج شاخص‌هاي فوق ارائه مي نمايد. نتايج مطالعات نشان مي‌دهد كه 5/71 درصد شاخص‌ها، منطقه را به لحاظ عملكرد نيروهاي تكتونيكي در وضعيت فعال تا نيمه فعال معرفي مي‌كنند كه اين مسأله در شاخص Iat نيز كه از ميانگين كلاس‌هاي ساير شاخص‌ها به دست مي‌آيد، نشان داده مي‌شود. بر اساس اين شاخص4 درصد حوضه‌ها (غرب ساروق) از شرايط تكتونيكي فعال خيلي بالا ، 56 درصد حوضه‌ها را در وضعيت تكتونيكي بالا و 40 درصد حوضه‌ها را در شرايط متوسطي از نظر تكتونيك قرار مي‌دهد. بنابراين همه شاخص‌ها نقش عوامل تكتونيكي را در توسعه‌ي اكثر مخروط‌افكنه‌هاي منطقه تأييد مي نمايد. بعلاوه وجود مخروط‌افكنه‌هاي نسبتاً بزرگ در انتهاي برخي از حوضه‌هاي كوچك، خود مؤيد اين امر است. بعداز اين عامل مي‌توان به تأثير عوامل مشترك ليتولوژيكي، تكتونيكي با توجه به نوع و ماهيّت گسل‌ها اشاره نمود، از جمله گسل‌هاي راندگي فعال منطقه كه باعث روراندگي رسوبات نرم و مارن‌هاي پليوسن و واحد فليش‌ائوسن بر روي واحد سخت و كنگلومراي پليوسن گرديده و تأثير زيادي در تأمين رسوب منطقه و گسترش مخروط‌افكنه‌هاي اين ناحيه داشته است. بعلاوه مواردي با ايجاد تپه‌هاي مسدودكننده باعث انحراف كانال اصلي رودخانه از مسير قبلي خود شده و مخروط‌هاي چند بخشي، نامتقارن و قطعه قطعه ايجاد نموده است. به اين ترتيب مي‌توان گفت در توسعه‌ي مخروط‌افكنه‌هاي منطقه عامل تكتونيك در درجه‌ي اول اهميّت و بعد از آن‌عامل سنگ‌شناسي و ليتولوژيكي قرار مي‌گيرد.همچنين نتايج مطالعات نشان مي‌دهد كه بين مساحت حوضه‌ي آبريز تغذيه‌كننده با مساحت مخروط‌افكنه رابطه‌ي معناداري وجوددارد.