تحليل مفهوم انسجام ساختار فضايي در محله هاي تاريخي با روش نحو فضا (نمونۀ موردي: محله هاي تاريخي شهر همدان)

محله هاي تاريخي ايران به عنوان هستۀ اوليۀ پيدايش شهرهاي ايراني، داراي اصول و ويژگي‌هاي معماري و شهرسازي كهن ايراني اسلامي بوده و هستند. يكي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي معماري و شهرسازي كهن ايراني اسلامي، انسجام آن‌هاست. اين كيفيت حاصل پيوند و ارتباط اجزاي تشكيل‌دهندۀ آثار معماري و شهرهاست. افزايش جمعيت و ظهور فناوري هاي جديد، ساختار شهرها را دستخوش تحولاتي كرد كه منجر به ازبين‌رفتن وحدت و انسجام در معماري و شهرسازي گذشته شد. شهرها و محله ها مجموعه‌اي از بناها و فضاها به‌صورت ساختارهاي مستقل و مجزايي شدند كه بي‌ارتباط با عناصر هم‌جوار خود هستند. هدف اين پژوهش، تحليل مفهوم انسجام و عوامل زمينه‌ساز آن در معماري و شهرسازي كهن ايراني اسلامي و به‌طور خاص در محله هاي تاريخي است. در اين راستا، با استفاده از روش نحو فضا به بررسي اين ويژگي در چهار محلۀ تاريخي شهر همدان پرداخته شده است. فضاي محله هاي مورد نظر به‌صورت محوربندي‌شده با متغير انسجام تحليل و بررسي شده است. مقايسه و تحليل نتايج نشان مي‌دهد در محله هاي تاريخي اگر ساختار فضايي آن‌ها كه به‌صورت مركز محله‌اي و سلسله‌مراتبي است حفظ شود، انسجام فضايي از بين نمي‌رود و به‌طوركلي، هرچه تخريب بافت و ساخت‌وسازهاي جديد در محله هاي تاريخي كمتر باشد، ساختار آن‌ها منسجم‌تر است و اين مسئله بر ساختار و روابط اجتماعي ساكنان محله تأثيرگذار است. نتايج اين پژوهش مي‌تواند زمينه‌ساز ارائۀ الگوهايي مناسب براي محله هاي جديد، توسعۀ محله هاي تاريخي و حفظ ساختار منسجم آن‌ها باشد. همچنين، بستري براي پژوهش‌هاي آينده در راستاي ويژگي‌هاي خاص محله هاي تاريخي فراهم مي‌شود.