نقد معماري مسجد نصيرالملك شيراز براساس نصوص ديني

بيان مسئله: مسجد نصيرالملك شيراز، كه در منابع مكتوب معماري، مسجدي متمايز توصيف شده، سالهاست به يكي از كانون‌هاي گردشگري شهر شيراز تبديل شده و به نظر مي‌رسد كه كاركرد عبادي خود را از دست داده است. تمايز اين مسجد از مساجد هم‌دورۀ خود يا مساجد با قدمت تاريخي بيشتر در شيراز احتمال اين فرض را ايجاد مي‌كند كه ويژگي‌هاي معمارانۀ اين مسجد سبب اين تمايز است. ويژگي‌هايي كه با تغيير و يا تشديد الگوهاي رايج در مساجد سنتي حاصل آمده و در مشاهده‌اي ميداني و با مرور اسنادي منابع مرتبط مي‌توان به عدم كشيدگي شبستان عمود بر محور قبله، محورزدايي ادراكي از قبله، تزئينات حداكثري در فضاي عبادي و تشبه به الگوهاي غيرمسلمين در آن اشاره كرد. براي بررسي اين ويژگي‌ها كه چالش اصالت تاريخي را مطرح مي‌كنند، ضرورت دارد به سمت معيارهاي بي‌زمان ديني رجوع كرد كه فراتر از اين ويژگي، متضمن تحقق عبادت به طرزي بهينه در فضاي مسجد نيز باشند.هدف: از اين‌رو هدف اصلي اين پژوهش قضاوت و نقد ويژگي‌هاي تمايزبخش در طرح مسجد نصيرالملك شيراز مبتني بر معيارهاي ديني است.روش پژوهش: در اين مقاله با بهره‌گيري از آيات قرآن و روايات، خاصه آناني كه به احداث مسجدالنبي به دست پيامبر(ص) اشاره دارند، به عنوان معيارهاي نقد، به قضاوت دربارۀ اين ويژگي‌هاي چهارگانه در مسجد نصيرالملك پرداخته مي‌شود. ­­­­­نتيجه‌گيري: يافته‌ها نشان مي‌دهد كه تقسيم شبستان مسجد به دو بخش شرقي و غربي در تضاد با سياست‌هاي طراحي شبستان از ديدگاه اسلام است. همچنين محورزدايي از قبله در كنار تزئينات حداكثري به اقامۀ نماز لطمه وارد مي‌كند. در آخر استفاده از نشانه‌ها و الگوهاي معماري فرنگي در عصر قاجار، اثبات‌كنندۀ نظر تأثير اين ويژگي‌ها در جهت افزايش قابليت‌هاي نمايشي مسجد و بالتبع كاهش قابليت عبادي آن است.